sierpień 2014 - Prawnik w Piasecznie

Subrogacja, czyli wstąpienie w prawa zaspokojonego wierzyciela

Kodeks cywilny przewiduje dwie sytuacje, w których dochodzi do zmiany wierzyciela: przelew wierzytelności, czyli cesja (art. 509 k.c.) i tzw. subrogacja ustawowa (art. 518 k.c.). Poniżej opisuję zasady regulujące subrogację ustawową.

Wstąpienie w prawa zaspokojonego wierzyciela polega na tym, że istniejącym stosunku zobowiązaniowym (dłużnik – wierzyciel), osoba trzecia wstępuje w miejsce dotychczasowego wierzyciela, dłużnik zaś zostaje z długu zwolniony, lecz zaciąga nowy dług wobec osoby trzeciej. W miejsce relacji dłużnik – wierzyciel powstaje relacja dłużnik – osoba trzecia (nowy wierzyciel). Następuje więc zmiana wierzyciela a wierzytelność wciąż istnieje wobec dłużnika.

Subrogacja ustawowa, powstaje jedynie w sytuacjach, gdy osoba trzecia spłacając wierzyciela, nabywa wierzytelność do wysokości dokonanej wpłaty. Subrogacja ustawowa (określana też jako podstawienie) dotyczy zasadniczo świadczeń pieniężnych.

Mimo, iż przepisy kodeksu cywilnego nie określają, czy osoba trzecia nabywa tylko spłaconą wierzytelność (kwotę główną), czy również prawa akcesoryjne (np.: hipoteka, zastaw, poręczenie), to w orzecznictwie sądowym przyjmuje się, iż osoba trzecia nabywa spłaconą wierzytelność wraz z przynależnymi do tej wierzytelności prawami akcesoryjnymi.

Jeśli świadczenie pieniężne jest wymagalne, wierzyciel nie może odmówić przyjęcia zapłaty od osoby trzeciej, która chce spłacić dłużnika. Jeśli wierzyciel odmówi przyjęcia zapłaty, to popadnie w zwłokę wierzyciela. Osoba trzecia w takiej sytuacji powinna złożyć przedmiot świadczenia pieniężnego do depozytu sądowego. Natomiast w przypadku wierzytelności niewymagalnych (co do których nie upłynął jeszcze termin płatności) konieczna jest zgoda wierzyciela na przyjęcie zapłaty od osoby trzeciej, która chce wstąpić w miejsce dotychczasowego wierzyciela.

Zgodnie z przepisem art. 518 § 1 k.c. osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty w następujących sytuacjach:

1) jeżeli osoba trzecia płaci cudzy dług, za który jest odpowiedzialna osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi (art. 518 § 1 pkt 1 k.c.). W takiej sytuacji znajdują się poręczyciele czy też ustanawiający rzeczowe zabezpieczenie cudzego długu. Sam fakt dokonania zapłaty na rzecz wierzyciela należności dłużnika – za którego osoba trzecia poręczyła, czy też w interesie którego dokonała zabezpieczenia – powoduje nabycie przez tę osobę wierzytelności, względem dłużnika, który wobec pierwszego wierzyciela zostaje zwolniony.

2) jeżeli osobie trzeciej przysługuje prawo, przed którym spłacona wierzytelność ma pierwszeństwo zaspokojenia. Chodzi tu o sytuacje, gdy ta sama rzecz jest obciążona różnymi prawami rzeczowymi (np.: zastawem), a wykonywanie tych praw może prowadzić do ich kolizji. Jeśli osoba trzecia zabezpieczona zastawem nr 2 zaspokoi wierzyciela, który jest zabezpieczony zastawem nr 1, to osoba trzecia może mieć większe szanse na uzyskanie zaspokojenia z zastawu;

3) jeżeli osoba trzecia działa za zgodą dłużnika, w celu wstąpienia w prawa wierzyciela; zgoda dłużnika powinna być pod nieważnością wyrażona na piśmie. Zgoda dłużnika powinna być udzielona najpóźniej przy dokonywaniu spłaty wierzytelności przez osobę trzecią. Ten przypadek najczęściej pojawia się, gdy kredytobiorca korzysta z konsolidacji długów w celu uzyskania niższego oprocentowania zadłużenia czy też uzyskania dogodniejszych terminów spłat;

4) jeżeli przewidują to przepisy szczególne. Może to być przypadek tzw. regresu ubezpieczeniowego w ubezpieczeniach majątkowych.

W przypadkach zatem wyżej wymienionych osoba trzecia, spłacając wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty i w tym zakresie, z mocy prawa, wstępuje w prawa zaspokojonego wierzyciela i korzysta z tych samych praw, które przysługiwały pierwotnemu wierzycielowi.

Foto dzięki uprzejmości adamr/ freedigitalphotos.net

Umorzenie zaległości podatkowej

Organ podatkowy (naczelnik urzędu skarbowego, prezydent urząd miasta, wójt gminy) ma prawo w określonych w przepisach podatkowych przypadkach wydać decyzję o umorzeniu zaległości podatkowych.

Wszczęcie postępowania w sprawie umorzenia zaległości podatkowej następuje na wniosek podatnika i jest rozpatrywane wyłącznie wtedy, gdy ten podatnik ma zaległość podatkową. We wniosku podatnik ma prawo wnosić nie tylko o umorzenie zaległości podatkowej, ale też mogą wskazywać inne alternatywne żądania: o rozłożenie zaległości podatkowej na raty albo też o odroczenie terminu płatności. Organ podatkowy w decyzji sam wybierze, która z ulg najlepiej spełni swoje zadanie w trudniej finansowo sytuacji podatnika.

We wniosku o umorzenie zaległości podatkowej podatnik musi wskazać dlaczego nie jest w stanie zapłacić zaległości podatkowej. Podatnik musi więc wykazać na czym polega jego “ważny interes” lub uzasadnić, że “interes publiczny” wymaga w jego przypadku zastosowania ulgi podatkowej. Oczywiście w trakcie prowadzonego podstępowania podatkowego organ podatkowy powinien aktywnie weryfikować podane przez podatnika we wniosku o umorzenie zaległości podatkowej argumenty (zob. wyrok NSA z dnia 28 października 2003 r., SA/Bd 1830/03). Na organie ciąży obowiązek ustalenia wszystkich istotnych okoliczności faktycznych, w tym również przesłanek zastosowania ulg w spłacie podatków (art. 122 o.p.).

Przesłankami warunkującymi umorzenie zaległości podatkowych są: ważny interes podatnika oraz interes publiczny. Zgodnie z orzecznictwem ważny interes podatnika występuje wtedy, gdy istnieje taka ,,sytuacja, gdy z powodu nadzwyczajnych, losowych przypadków, podatnik nie jest w stanie zaległości podatkowych uregulować. Będzie to utrata możliwości zarobkowania, utrata losowa majątku”. Nie będzie stanowić wystarczającej podstawy do umorzenia zaległości podatkowych stan zdrowia podatnika w sytuacji, gdy zaległości podatkowe nie wynikają z nagłych losowych okoliczności, lecz powstały na skutek zamierzonego niepłacenia przez podatnika podatku w czasie, gdy miał on dostateczne dochody, aby te należności uiścić.

Natomiast interes publiczny został określony jako ,,sytuacja, gdy zapłata zaległości podatkowej spowoduje konieczność sięgania przez podatnika do środków pomocy państwa, gdyż nie będzie w stanie zaspokajać swoich potrzeb materialnych” (wyrok NSA w Szczecinie z 22 kwietnia 1999 r., sygn. SA/Sz 850/98).

Warto pamiętać, że instytucja umorzenia zaległości podatkowej ma charakter uznaniowy. Stąd też w przypadku, gdy organ podatkowy stwierdzi, że w analizowanej sprawie występuje któraś z przesłanek umożliwiających zastosowanie tej ulgi podatkowej (tj. ważny interes podatnika lub interes publiczny) to mimo istnienia podstaw do umorzenia zaległości podatkowej organ podatkowy w sposób uznaniowy podejmuje decyzję, czy przyznać podatnikowi ulgę w spłacie zobowiązań podatkowych. Uzasadnienie przyznania bądź odmowy umorzenia zaległości podatkowych zobowiązuje organ podatkowy do przedstawienia całościowych i wyczerpujących ustaleń, co do stanu faktycznego oraz oceny, czy okoliczności sprawy odpowiadają przesłankom zastosowania ulgi. O umorzeniu zaległości podatkowej pisałem także we wpisie: Wniosek o umorzenie zaległości podatkowej.

Foto dzięki uprzejmości ddpavumba / freedigitralphotos.net

Klauzula wykonalności na wyroku

Niekiedy zdarza się tak, iż pomimo pozytywnego dla wierzyciela rozstrzygnięcia sądu dłużnik dobrowolnie nie wykonuje wyroku i wierzyciel musi podjąć kroki prawne, przymuszające dłużnika do określonego zachowania, zgodnego z treścią wyroku.

Pierwszym krokiem jest nadanie wyrokowi klauzuli wykonalności, albowiem podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy, czyli w przypadku orzeczeń sądowych jest to orzeczenie sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, opatrzone w klauzulę wykonalności. W tym miejscu zauważyć należy, iż ugoda zawarta przed sądem oraz orzeczenie referendarza sądowego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, opatrzone w klauzulę wykonalności również stanowią tytuł wykonawczy, będący postawa wszczęcia egzekucji.

Sądem właściwym do nadania wyrokowi klauzuli wykonalności jest sąd pierwszej instancji, w którym sprawa się toczy, przy czym również sąd drugiej instancji może nadać klauzulę, jednakże tylko do momentu znajdowania się akt sprawy w tym sądzie. Powyższa zasada nie dotyczy jednak Sądu Najwyższego, który w żadnym przypadku nie może nadać klauzuli wykonalności. Klauzule wykonalności na orzeczenie sądowe w niektórych przypadkach może nadać również referendarz sądowy.

Wniosek o nadanie klauzuli wykonalności sąd powinien rozpoznać niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 3 dni od dnia złożenia wniosku. Co do zasady klauzule wykonalności sąd nadaje na wniosek wierzyciela, przy czym nakazowi zapłaty wydanemu w elektronicznym postępowaniu upominawczym (e-sądzie) sąd nadaje klauzulę wykonalności z urzędu niezwłocznie po jego uprawomocnieniu. Powyższe oznacza, iż w przypadku złożenia pozwu do e-sądu i wydania przez ten sąd nakazu zapłaty, nie musimy składać oddzielnego wniosku o nadanie klauzuli wykonalności, albowiem czynność ta jest dokonywana przez sąd z urzędu.

Klauzulę umieszcza się na wypisie orzeczenia sądowego, czyniąc jednocześnie wzmiankę o jej wydaniu na oryginale orzeczenia. Od wniosku o nadanie klauzuli wykonalności co do zasady uiszcza się opłatę w kwocie 6 złotych za każdą stronę orzeczenia chyba, że strona składając wniosek o nadanie klauzuli wykonalności załączy odpis prawomocnego orzeczenia wydanego przez sąd. W tym miejscu wskazać należy, iż w niektórych przypadkach (enumeratywnie wymienionych w art. 71 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych) opłata od wniosku o nadanie klauzuli wykonalności wynosi 50 złotych.

Foto dzięki uprzejmości Gualberto107 / freedigitalphotos.net

Zabezpieczenie spadku

Zabezpieczenie spadku przeprowadza się w sytuacji, gdy istnieje poważne ryzyko rozporządzenia rzeczami lub prawami pozostałymi po zmarłym. Chodzi tu o obawę spadkobierców lub innych uprawnionych, iż osoba, która bezprawnie włada rzeczami lub bezprawnie dysponuje prawami należącymi do spadku dokona niekorzystnego rozporządzenia tymi rzeczami lub prawami.

Właściwość sądu

Do zabezpieczenia spadku właściwy jest sąd, w którego okręgu znajdują się rzeczy będące w chwili otwarcia spadku we władaniu spadkodawcy. Sąd, który nie jest sądem spadku, zawiadomi o dokonanym zabezpieczeniu sąd spadku. Jeśli rzeczy należące do zmarłego znajdują się w okręgach kilku sądów, do zabezpieczenia spadku właściwe są wszystkie te sądy.

Powody zabezpieczenia

Spadek zabezpiecza się, gdy z jakiejkolwiek przyczyny grozi naruszenie rzeczy lub praw pozostałych po spadkodawcy, zwłaszcza przez usunięcie, uszkodzenie, zniszczenie albo nieusprawiedliwione rozporządzenie. Powyższy katalog zagrożeń w stosunku do rzeczy lub praw należących do spadku jest przykładowy. Zabezpieczenie może by motywowane nie tylko interesem spadkobierców lub innych osób poszukujących ochrony, ale także interesem publicznym (np.: cenne rękopisy pozostawione po zmarłym pisarzu). Zabezpieczenie spadku jest w zasadzie aktualne do czasu objęcia go przez spadkobiercę. Sąd z urzędu uchyla orzeczenie zabezpieczające, gdy ustanie przyczyna dla której zarządzono zabezpieczenie.

Zabezpieczenia spadku dokonuje się na wniosek lub z urzędu. Wniosek o zabezpieczenie może złożyć każdy, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą. Także uprawionym do złożenia wniosku o zabezpieczenie spadku jest wykonawca testamentu, współwłaściciel rzeczy, współuprawniony co do praw pozostałych po spadkodawcy, wierzyciel mający pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy oraz właściwy urząd skarbowy.

Każda osoba zgłaszająca żądanie o wydanie postanowienia o zabezpieczeniu spadku powinna uprawdopodobnić istnienie podstaw uzasadniających wniosek. Niewykazanie lub nieuprawdopodobnienie przymiotu wnioskodawcy oraz przyczyn zabezpieczenia powoduje oddalenie przez sąd wniosku o zabezpieczenie.

Zabezpieczenia spadku dokonuje się z urzędu, jeżeli sąd poweźmie wiadomość, że spadkobierca jest nieznany, nieobecny lub nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych (jest małoletni lub ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo) i nie ma ustawowego przedstawiciela (nie pozostaje pod władzą rodzicielską, opieką lub kuratelą).

Wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu spadku oraz dokonanie spisu inwentarza sąd zleca komornikowi lub innemu organowi (np. komornikowi skarbowemu), w którego okręgu znajdują się rzeczy podlegające zabezpieczeniu lub wciągnięciu do spisu inwentarza. Postanowienie ulega wykonaniu z chwilą jego wydania. Sąd może jednak wstrzymać jego wykonalność jeżeli zostało zaskarżone. Na postanowienie sądu w sprawie zabezpieczenia spadku przysługuje zażalenie.

Środkami zabezpieczenia są:

-spisanie majątku ruchomego i oddanie go pod dozór,

-złożenie rzeczy lub pieniędzy do depozytu,

-ustanowienie zarządu tymczasowego,

-ustanowienie dozoru nad nieruchomością.

Zastosowanie jednego z tych środków nie wyłącza zastosowania innych, równocześnie lub kolejno. Wyliczenie powyższych środków zabezpieczenia ma charakter przykładowy i obejmuje tak zwane ostateczne środki zabezpieczenia. Sąd, w zależności od rodzaju prawa lub rzeczy, może także stosować inne środki zabezpieczenia, w tym środki tymczasowe mające na celu włącznie zapobieżenie usunięciu lub ukryciu rzeczy przed ich spisaniem. Środki zabezpieczenia, które mają być zastosowane, powinny być określone w sentencji postanowienia o zabezpieczeniu spadku; w razie potrzeby sąd może je zmienić.

Foto dzięki uprzejmości sheelamohan /freedigitalphotos.net

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza

W jednym z wpisów opisywałem możliwość odrzucenia spadku, jako sposób na ograniczenie zadłużenia. Odrzucenie spadku prowadzi do rezygnacji z majątku po zmarłym, gdy możemy przypuszczać, że długi spadkowe przekraczają wartość tego majątku. Jednakże nie zawsze będzie to dobry wybór. Przykładem może być sytuacja, gdy nie jest do końca wiadome, co wchodzi w skład spadku, nie ma pewności czy faktycznie długi spadkowe są wyższe niż wartość rzeczy wchodzących w skład spadku albo gdy w skład masy spadkowej wchodzi nieruchomość.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza polega na tym, że spadkobierca (np.: krewny po zmarłym powołany do dziedziczenia na podstawie testamentu) po złożeniu przed notariuszem albo sądem oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza ogranicza swoją odpowiedzialność za długi spadkowe do wysokości aktywów spadku.

Na skorzystanie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ma sześć miesięcy od dowiedzenia się o powołaniu do spadku (zasadniczo więc od chwili śmierci spadkodawcy). Jeśli spadkobierca w terminie sześciu miesięcy nie złoży oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca, będzie odpowiadał za długi bez ograniczenia. Warto wiedzieć, że jeśli powołanych jest kilku spadkobierców a tylko jeden z nich złoży oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, to takie oświadczenie rzutuje na sytuację prawną pozostałych spadkobierców w zakresie ich odpowiedzialności za długi spadkowe. Taką sytuację reguluje przepis art. 1016 k.c., który stanowi, że jeżeli jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, uważa się, że także spadkobiercy, którzy nie złożyli w terminie żadnego oświadczenia, przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Zasada ta w jednakowym stopniu odnosi się do spadkobierców ustawowych i testamentowych. W takim wypadku zgodnie z art. 1031 § 2 k.c. wszyscy spadkobiercy będą ponosić odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku.

Po złożeniu oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza przed sądem lub przed notariuszem zostanie sporządzony przez komornika spis majątku spadkowego. W sporządzonym inwentarzu komornik przedstawia wielkość długów pozostawionych przez zmarłego oraz wartość stanu czynnego spadku. Przy opisie i oszacowaniu nieruchomości komornik korzysta z opinii rzeczoznawcy.

W przypadku złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza długi spadkowe pozostawione przez zmarłego będą spłacane jedynie z majątku spadkowego. Jeśli po spłaceniu długów coś zostanie – będzie to korzyść dla spadkobiercy. Jeśli zaś długi zmarłego są wyższe nie pozostawiony przez niego majątek to po proporcjonalnym spłaceniu długów spadkowych spadkobierca nie będzie dopłacał brakujących kwot z osobistego majątku.

Foto dzięki uprzejmości artur84 /freedigitalphotos.net