Skarga pauliańska

skarga pauliańska
Wierzyciel, po wygranej sprawie sądowej o zapłatę, wierzy, iż pieniądze szybko zostaną mu zapłacone przez dłużnika. Najczęściej jest to przekonanie błędne. Dłużnik może próbować robić wszystko, aby nie spłacać wierzyciela. W sytuacji, gdy dłużnik przepisze cały majątek na żonę, przeprowadzi separację, wymelduje się do rodziców, a z pracy będzie osiągał “minimalne zarobki”, które są wolne od zajęcia przez komornika, nawet zaangażowany komornik nie będzie w stanie nic odzyskać.

Czy faktycznie więc taki dłużnik jest całkowicie bezkarny i uniknie zwrotu długu? Rozwiązaniem stosowanym przez wierzycieli może być skarga pauliańska.

Cywilnoprawną ochronę wierzyciela przed niewypłacalnością dłużnika zapewniają między innymi przepisy kodeksu cywilnego. Przyznają one wierzycielowi uprawnienie do zaskarżania czynności dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela, czego konsekwencją może być uznanie tych czynności za bezskuteczne w stosunku do wierzyciela.

Przesłanki tej ochrony ze skargi pauliańskiej wymienia art. 527 § 1 k.c. Stosownie do tego przepisu, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela osoba trzecia uzyska korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. O tym kiedy czynność prawna jest dokonywana z pokrzywdzeniem wierzycieli jest wskazane w art. 527 § 2 k.c. Zgodnie z nim czynność prawna dłużnika jest dokonywana z pokrzywdzeniem wierzyciela, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w stopniu wyższym niż przed dokonaniem czynności. Przesłankami skorzystania z ochrony, jaką daje skarga pauliańska są więc:

1) istnienie interesu wierzyciela w postaci wierzytelności,
2) dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą trzecią,
3) dokonanie przez dłużnika czynności z pokrzywdzeniem wierzycieli, a jednocześnie takiej, z której osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową,
4) dokonanie przez dłużnika czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli,
5) działanie osoby trzeciej w złej wierze.

Wierzyciel powinien przyjrzeć się bacznie wszelkim „niekorzystnym” rozporządzeniom majątkowym dłużnika dokonanym przez ostatnie pięć lat. Takie transakcje można skutecznie zaskarżyć w sądzie cywilnym, gdyż przedmiotem skargi paulińskiej (art. 527 k.c.), jest tylko taka czynność, która po pierwsze powoduje lub pogłębia stan niewypłacalności dłużnika a po drugie przynosi korzyść majątkową osobie trzeciej.

Należy zauważyć, że art. 527 § 1 k.c. wcale nie wymaga, aby chroniona wierzytelność była wymagalna. Nie trzeba więc czekać do zakończenia postępowania sądowego o zapłatę, lecz wcześniej należy monitorować zdolności finansowe dłużnika, także pod kontem „niekorzystnych transakcji” z osobami powiązanymi z tym dłużnikiem. Powództwo pauliańskie bowiem może być wytoczone w zasadzie również wierzyciela, którego wierzytelność jest jeszcze niepłatna (D. Milanowska, Skarga pauliańska na gruncie prawa polskiego i niemieckiego, Pr. Sp. 2004, nr 2, s. 15; Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowiązania, 2008, s. 30; W. Popiołek (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. II, 2009, s. 207; M. Pyziak-Szafnicka (w:) System prawa prywatnego, t. 6, s. 1234).

W orzecznictwie sądowym wskazuje się, że pokrzywdzenie wierzyciela (art. 527 § 2 k.c.) powstaje na skutek takiego stanu faktycznego majątku dłużnika, który powoduje niemożność, utrudnienie lub odwleczenie zaspokojenia wierzyciela (orzeczenie Sadu Najwyższego z dnia 28 listopada 2001 r., IV CKN 525/00). Przyjmuje się, że powództwo – skargę pauliańską – uzasadnia każde powiększenie niewypłacalności dłużnika, bez względu na jego rozmiar (wyrok SA w Lublinie z 19 marca 1997 r., I ACa 27/97).

Jedną z najtrudniejszych do udowodnienia przesłanek subiektywnych skargi pauliańskiej, przewidzianych w art. 527 § 1 k.c., jest to, że osoba trzecia wprawdzie nie wiedziała o tym, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, ale przy dołożeniu należytej staranności mogła się dowiedzieć o takiej „złej” intencji dłużnika. Podstawowym problemem związanym z pojęciem świadomości osoby trzeciej jest fakt, że sfera ta dotyczy odczuć z dziedziny psychologii i związana jest ściśle z procesem myślowym jednostki i wręcz jej sposobem odczuwania świata. Dlatego też bezpośrednie dokonanie oceny świadomości jest bardzo trudne, wręcz niemożliwe do jednoznacznego określenia. Stąd też wierzyciel nie jest ograniczony żadnymi dowodami służącymi ustaleniu stanu faktycznego (zob. Skarga pauliańska, Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika art. 527-534 k.c., Komentarz, Maria Jasińska, C.H. Beck, Warszawa 2002, s. 63). Dlatego też przepisy wprowadzają pewne ułatwienia – dowodzenie tego, iż osoba trzecia wiedziała lub mogła się z łatwością dowiedzieć o działaniu dłużnika z zamiarem pokrzywdzenia wierzycieli nie jest wymagane, gdy dłużnik dokonuje transakcji z osobą będącą z nim w bliskim stosunku.
Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 527 § 3 k.c.). Wymóg złej wiary osoby trzeciej został z kolei wyłączony w przepisie art. 528 k.c. Zgodnie z jego treścią jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Przykład pozwu – skargi pauliańskiej można zobaczyć klikając na ten link – pozew skarga pauliańska.

 

foto dzięki uprzejmości Grant Cochrane / freedigitalphotos.net