Definicje

Pozew – pismo inicjujące postępowanie sądowe pomiędzy skłóconymi stronami: powodem i pozwanym. Pismo to sporządzane jest przez powoda. Pozew jest szczególnym rodzajem pisma procesowego, w którym nakreśla się granice sporu; opisuje się tło wydarzeń, które doprowadziły do sporu; przytacza się dowody, które mają uzasadniać rację powoda. Pozew co do zasady może być konstruowany w dowolnej formie, aczkolwiek powinien spełniać co najmniej wymogi określone w przepisach postępowania cywilnego. Pozew musi być wniesiony na formularzu w szczególności w sprawach uproszczonych lub wynikających z wybranych rodzajów umów. Pozew powinien być złożony w sądzie w kilku egzemplarzach: jednym dla sądu oraz po jednym dla każdego pozwanego. Do pozwu dla każdej z pozostałych stron należy również dołączyć te same załączniki, które załączamy sądowi. Formalnie spór sądowy powstaje w chwili doręczenia przez sąd pozwu osobie pozwanej. Pozew co do zasady podlega stosownej opłacie sądowej.

Odpowiedź na pozew – pismo procesowe pisane przez pozwanego w odpowiedzi na pozew powoda. W piśmie tym pozwany ripostuje powodowi, przedstawia okoliczności sporu w sposób postrzegany przez siebie. Złożenie odpowiedzi na pozew jest najwłaściwszym momentem na przedłożenie dowodów i wniosków dowodowych mających potwierdzać wersję zdarzeń prezentowaną przez pozwanego. Podobnie jak pozew, pismo to powinno być złożone dodatkowo sądowi w tylu egzemplarzach, ile jest innych stron niż pozwany piszący odpowiedź.

Faktura – dokument wykazujący dokonanie sprzedaży towarów lub usług na rzecz kontrahenta wystawcy faktury. Szczegółowe elementy, które powinna zawierać faktura zawiera ustawa o podatku od towarów i usług. Najważniejsze przy wystawieniu faktury jest to, by odzwierciedlała ona rzeczywisty obrót towarów lub świadczenie usług, a nie fikcyjne czynności pomiędzy podmiotami wymienionymi na fakturze.

Nakaz zapłaty – orzeczenie sądu posiadające w przypadku jego niezaskarżenia moc prawomocnego wyroku sądowego. Nakazy zapłaty mogą być wydawane przez sądy I instancji w postępowaniu prowadzonym bez udziału stron, opierając się jedynie na twierdzeniach powoda opisanych w pozwie. Nakaz zapłaty może zostać wydany przez sąd jedynie na wniosek powoda wskazany w pozwie i wyłącznie w przypadku, gdy sąd stwierdzi, że okoliczności przedstawiane przez powoda są wiarygodne i rzeczywiście mógł wystąpić stan opisany przez powoda. W przypadku wydania, nakaz zapłaty jest wysyłany do pozwanego, który w terminie dwóch tygodni od jego otrzymania może złożyć zarzuty (w przypadku nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym) albo sprzeciw (w przypadku nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym). W razie złożenia zarzutów albo sprzeciwu w terminie sprawa jest rozpoznawana przez sąd od początku, z uwzględnieniem twierdzeń i dowodów pozwanego przedstawianych w zarzutach albo w sprzeciwie. Celem nakazów zapłaty jest odciążenie sądów od konieczności przeprowadzania rozpraw i całego postępowania sądowego w sprawach z założenia oczywistych lub niezbyt skomplikowanych. Dość popularne ostatnimi laty nakazy zapłaty wydawane przez tzw. e-sąd w Lublinie, są niczym innym jak nakazami zapłaty wydanymi w szczególnym rodzaju postępowaniu upominawczym – elektronicznym. Od tych orzeczeń przysługuje identyczny sprzeciw jak od „tradycyjnych” nakazów zapłaty, wydawanych przez każdy inny sąd niż Sąd w Lublinie zajmujący się wyłącznie sprawami w postępowaniu elektronicznym.

Wyrok – orzeczenie sądu rozstrzygające w postępowaniu sądowym o rezultatach sporu pomiędzy jego stronami. Od wydanego wyroku stronie z niego niezadowolonej przysługuje apelacja, która powinna być złożona w terminie dwóch tygodni od otrzymania przez stronę wyroku wraz z uzasadnieniem (po złożeniu wniosku o uzasadnienie w terminie tygodnia od ogłoszenia wyroku). Zaskarżony przez jedną ze stron wyrok sądu I instancji jest nieprawomocny, w związku z czym nie rodzi jeszcze uprawnień i obowiązków w nim wskazanych. Dopiero wyrok prawomocny, czyli albo wyrok sądu I instancji po upływie terminu na jego zaskarżenie albo wyrok sądu II instancji (pod warunkiem nieprzekazania sprawy do ponownego rozpoznania przez sąd I instancji) może być przez stronę uprawnioną realizowany. W przypadku niestawiennictwa pozwanego na rozprawę sąd wydaje wyrok zaoczny, który z jednej strony jest natychmiast wykonalny (nie trzeba czekać na jego uprawomocnienie), a z drugiej strony, może być podważony przez pozwanego w drodze sprzeciwu, który można złożyć w terminie dwóch tygodni od doręczenia wyroku zaocznego. Oprócz wyroków zaocznych, natychmiast wykonalne są również wyroki zasądzające alimenty oraz zasądzające roszczenie uznane przez pozwanego.

Sprzeciw/zarzuty od nakazu zapłaty – pismo procesowe pozwanego składane od nakazu zapłaty w terminie dwóch tygodni od daty otrzymania nakazu zapłaty przez pozwanego. Nazwa pisma zależy od rodzaju postępowania, w którym nakaz zapłaty został wydany, aczkolwiek skutek i cel tych pism jest podobny. Zarzuty składane są w postępowaniu nakazowym, sprzeciw w postępowaniu upominawczym. W pismach zawierających zarzuty albo sprzeciw od nakazu zapłaty pozwany powinien wskazać zakres zaskarżenia nakazu zapłaty (całość albo część), wskazać zarzuty (w założeniu to w tym piśmie należałoby podnieść wszystkie zarzuty np. zarzut przedawnienia, pod rygorem braku możliwości powoływania się na dany zarzut na późniejszym etapie postępowania), okoliczności faktyczne oraz dowody popierające własne twierdzenia.

Przedawnienie roszczenia – związane jest z terminami, w których powód powinien co do zasady wytoczyć powództwo, by nie narazić się na zarzut przedawnienia złożony przez pozwanego. Zarzut przedawnienia oznacza, że pozwany korzysta z przysługującego mu prawa i wskazuje sądowi, iż powód zbyt długo zwlekał z wytoczeniem sprawy sądowej. Co istotne, przedawnienia sąd nie rozpatruje z urzędu, a jedynie na zarzut strony pozwanej, ze względu na hipotetyczną wolę strony pozwanej zapłaty roszczenia dochodzonego przez powoda. W szczególności przepisy kodeksu cywilnego wskazują terminy, w których powód może dochodzić przysługujących mu roszczeń. Zasadą jest, że w przypadku świadczeń okresowych (np. comiesięczna zapłata czynszu, rachunków) oraz roszczeń związanych z działalnością gospodarczą okresem przedawnienia są 3 lata, natomiast w braku przepisów szczególnych termin ten wynosi 10 lat. Przepisy szczególne, które zawierają odmienne, z reguły krótsze terminy przedawnienia, zawarte są przede wszystkim w przepisach kodeksu cywilnego regulujących konkretne typy umów np.: 2 lata od dnia oddania dzieła w przypadku roszczeń wynikających z umowy o dzieło, 1 rok od dnia zwrotu rzeczy w przypadku roszczeń wynajmującego przeciwko najemcy o uszkodzenie lub pogorszenie rzeczy. Przedawnienie rozpoczyna bieg od chwili, w której dane roszczenie stało się wymagalne, czyli od pierwszego dnia, w którym osoba uprawniona mogła dochodzić roszczeń od osoby zobowiązanej. Istnieje kilka czynności, które powodują przerwanie biegu przedawnienia. Są to m.in.: wystąpienie do sądu z powództwem lub wnioskiem o zawezwanie do zawarcia próby ugodowej, wystąpienie z wnioskiem o wszczęcie egzekucji, wszczęcie mediacji. Po każdym przerwaniu biegu przedawnienia, terminy przedawnienia biegną od początku.

Ugoda – forma zakończenia sporu pomiędzy zwaśnionymi stronami. W założeniu w ugodzie strony czynią sobie ustępstwa w zakresie istniejącego stosunku prawnego, by uchylić niepewność co do ich roszczeń, zapewnić ich wykonanie albo uchylić spór. Możemy wyróżnić ugodę sądową, zawartą w toku prowadzonego już postępowania sądowego, zatwierdzoną przez sąd i mającą moc wyroku wydanego przez sąd. Drugim rodzajem ugody jest ugoda pozasądowa, nie mająca wprawdzie mocy wyroku sądowego, ale również mogąca być podstawą dochodzenia praw przed sądem, w przypadku jej nierespektowania przez jedną ze stron.

Koszty procesu – opłaty i wydatki ponoszone przez strony procesu, z zasady zwracane stronie wygrywającej przez stronę przegrywającą spór. Na koszty procesu składają się koszty sądowe (np. opłata od pozwu, należności biegłego sądowego), koszty samodzielnego działania strony (np. równowartość utraconego zarobku, koszt dojazdu strony do sądu) oraz tzw. koszty zastępstwa procesowego (koszty poniesione na ustanowionego w sprawie profesjonalnego pełnomocnika procesowego – adwokata lub radcy prawnego). Koszty procesu stanowią sumę ww. składników. Jeśli chodzi o koszt dojazdu strony do sądu i równowartość utraconego zarobku, to ich suma nie może przekraczać wynagrodzenia jednego adwokata. W przypadku kosztów zastępstwa procesowego, koszty precyzują odrębne przepisy rozporządzenia, np. w przypadku sprawy o 6.000 zł, strona przegrywająca spór w całości powinna co do zasady zwrócić stronie wygrywającej, korzystającej z pomocy profesjonalnego pełnomocnika, kwotę 2.400 zł.

Próba ugodowa – inaczej postępowanie pojednawcze pomiędzy zwaśnionymi stronami, stanowiące mniej sformalizowaną i polubowną próbę zawarcia ugody przed sądem, zanim dojdzie do wytoczenia powództwa. Próbę zawarcia ugody inicjuje wnioskodawca, który kieruje wniosek o zawezwanie do próby ugodowej zawsze do sądu rejonowego właściwego miejscowo dla swego przeciwnika. Wniosek ten stanowi po pierwsze tańszą alternatywę polubownego zakończenia sporu, ponieważ bez względu na wartość sporu objętego wnioskiem opłata sądowa wynosi 40 zł, po drugie przerywa bieg przedawnienia roszczenia wnioskodawcy. Zawezwanie do próby ugodowej nie wiąże się z żadnymi obowiązkami po stronie przeciwnika – podmiot ten może nie stawić się na posiedzenie ani nawet nie odpowiadać na pismo wnioskodawcy. Jednakże w przypadku niestawiennictwa wnioskodawcy przy jednoczesnym stawiennictwie przeciwnika wraz z profesjonalnym pełnomocnikiem, przeciwnik może zażądać od wnioskodawcy zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 120 zł.

Księga wieczysta – zbiór dokumentów prowadzonych przez właściwy dla danej nieruchomości sąd (wydział ksiąg wieczystych) informujących o stanie prawnym danej nieruchomości. Księga wieczysta składa się z czterech działów:
I – opisuje nieruchomość oraz obejmuje wpisy praw związanych z własnością,
II – obejmuje wpisy dotyczące prawa własności i użytkowania wieczystego,
III – obejmuje wpisy ograniczonych praw rzeczowych (oprócz hipoteki) np. służebności, ograniczenia w rozporządzaniu nieruchomością,
IV – zawiera informacje o hipotekach.
Wobec ksiąg wieczystych obowiązuje tzw. rękojmia wiary publicznej, czyli w założeniu informacja zawarta w księdze wieczystej wskazuje zgodny z rzeczywistością status prawny nieruchomości.

Weksel – papier wartościowy, w którym jedna ze stron zobowiązuje się do określonego działania, w przypadku wystąpienia określonych okoliczności np. zobowiązanie do zapłaty określonej sumy pieniężnej, w przypadku niespłacenia pożyczki do określonej daty. Dysponowanie przez daną osobę wekslem ułatwia dochodzenie praw przed sądem, ze względu na możliwość wydania przez sąd nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, po przedłożeniu przez posiadacza weksla jego oryginału. Wystąpienie z pozwem w postępowaniu nakazowym wiąże się również z korzyścią dla powoda w postaci zmniejszonej opłaty sądowej od pozwu (1/4 opłaty w porównaniu z sytuacją, w której powód nie dysponowałby wekslem). Prawo wekslowe precyzuje elementy, które powinien zawierać prawidłowo wypełniony weksel. Najbardziej popularny obecnie w obrocie, weksel in blanco, stanowi gwarancję posiadacza weksla, iż w przypadku braku określonego zachowania wystawcy weksla, posiadacz będzie mógł go wypełnić wstawiając np. aktualną kwotę zadłużenia, dołączając go do pozwu przeciwko dłużnikowi.

Deklaracja wekslowa – rodzaj umowy zawieranej pomiędzy wystawcą weksla a jego posiadaczem (remitentem), określającej przyczyny wystawienia weksla in blanco, okoliczności uzasadniające jego wypełnienie i użycie, postępowanie stron na wypadek wystąpienia danych okoliczności (np. obowiązek powiadomienia wystawcy weksla przez remitenta o wypełnieniu weksla i wezwanie wystawcy weksla do zapłaty pod rygorem wystąpienia z powództwem do sądu).

Decyzja administracyjna/podatkowa – akt administracyjny wystawiany przez organ administracji albo organ podatkowy wobec adresata decyzji, tworzący co do zasady uprawnienia lub rodzący obowiązki po stronie adresata, załatwiający merytorycznie sprawę prowadzoną przez organ. Decyzja co do zasady musi zawierać szereg elementów: dane organu, datę decyzji, dane strony decyzji, podstawę prawną, rozstrzygnięcie, uzasadnienie faktyczne, uzasadnienie prawne, pouczenie o odwołaniu i podpis. Od decyzji przysługuje co do zasady odwołanie, a w wybranych przypadkach wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Decyzja wydawana jest w postępowaniu administracyjnym oraz podatkowym i przyrównać ją można do wyroku w postępowaniu sądowym.

Odwołanie od decyzji – forma zaskarżenia decyzji organu administracji lub organu podatkowego, prowadząca do zajęcia się przez organ drugiej instancji tą samą sprawą, w celu zbadania zasadności decyzji wydanej przez organ I instancji. Tę samą funkcję co odwołanie pełni wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, składany w przypadku wydania decyzji przez wybrane organy. Co do zasady wniesienie odwołania powoduje, iż decyzja organu I instancji nie podlega wykonaniu, chyba że decyzji nadano m.in. rygor natychmiastowej wykonalności. Utrzymanie w mocy przez organ II instancji decyzji organu I instancji powoduje jej wykonalność. Odwołanie powinno zostać złożone w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji stronie albo od dnia jej ogłoszenia.

Odszkodowanie – rekompensata płacona przez osobę, która wyrządziła szkodę osobie poszkodowanej. Wyrządzona szkoda może być naprawiona w dwojaki sposób: przez przywrócenie stanu poprzedniego (np. zwrot zniszczonych rzeczy) albo przez zapłatę odpowiedniej kwoty pieniężnej odpowiadającej w założeniu wysokości szkody. Szkodę w polskim porządku prawnym szacuje się natomiast jako poniesione przez poszkodowanego straty oraz korzyści, które poszkodowany mógłby odnieść, gdyby nie wyrządzono mu szkody. Ciężar udowodnienia faktu wyrządzenia, wysokości szkody, związku przyczynowego między działaniem sprawcy a faktem wyrządzenia szkody, spoczywa na powodzie. Sprostanie obowiązkom dowodowym jest warunkiem zasądzenia przez sąd odszkodowania w dochodzonej przez powoda wysokości.

Zadośćuczynienie – rekompensata pieniężna płacona osobie pokrzywdzonej przez osobę, która naruszyła dobra osobiste drugiego człowieka albo która wyrządziła pewną krzywdę. Zadośćuczynienie, w przeciwieństwie do odszkodowania, nie jest powiązane z uszczerbkiem w majątku danej osoby, a związane jest z naruszaniem pewnych wartości niematerialnych, niepodlegających łatwej wycenie. Do dóbr osobistych człowieka zalicza się m.in. zdrowie, wolność, cześć, wizerunek. Oprócz przypadków naruszenia dóbr osobistych, zadośćuczynienie najczęściej jest zasądzane w razie uszkodzeń ciała lub wywołania rozstroju stroju, jako rekompensata za doznane cierpienia i trudności z tego wynikające w przyszłości (np. brak możliwości samodzielnego radzenia sobie w sprawach codziennych). W sprawach dotyczących szkód na osobie, najczęściej osoba dochodzi zarówno odszkodowania, jak i zadośćuczynienia.

Renta – w znaczeniu cywilnoprawnym przez rentę rozumie się zobowiązanie jednej osoby do utrzymywania drugiej poprzez dostarczanie środków pieniężnych lub rzeczy oznaczonych (np. wyżywienia, opału). Dla celów dowodowych umowa renty powinna być zawarta na piśmie. Renta jest ściśle związana z osobą uzyskującą ten szczególny rodzaj świadczenia alimentacyjnego, w związku z czym obowiązek płacenia renty przez osobę, która do tego zobowiązała się, wygasa z chwilą śmierci osoby uprawnionej.

Umowa przedwstępna – rodzaj umowy, w której jedna ze stron lub obydwie strony zobowiązują się do zawarcia innej określonej umowy tzw. umowy przyrzeczonej. Najczęściej w praktyce umowy przedwstępne są zawierane w transakcjach sprzedaży nieruchomości, jako m.in. gwarancja, iż dana nieruchomość nie zostanie kilkukrotnie sprzedana różnym osobom. Drugim celem zawarcia umowy przedwstępnej w formie aktu notarialnego, przy sprzedaży nieruchomości, jest zapewnienie stronie, która chciałaby zawrzeć umowę przyrzeczoną, że strona ta może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej, jeśli druga ze stron uchyla się od zawarcia umowy przyrzeczonej.

Koszty egzekucyjne – koszty niezbędne w celu przeprowadzenia przez komornika postępowania egzekucyjnego. Są one ustalane przez komornika. Stronie niezadowolonej z ustalonych kosztów przysługuje skarga na czynności komornika składana do sądu. Koszty te ponosi dłużnik, a ściąga je wraz z egzekwowanym roszczeniem komornik. Ustawa kodeks postępowania cywilnego wskazuje, że do kosztów egzekucyjnych należy zaliczyć koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji, czyli koszty inne niż poniesione z przyczyn zawinionych przez wierzyciela (np. zagubienie przez wierzyciela tytułu wykonawczego). Do kosztów egzekucji można zaliczyć np. poszukiwanie majątku dłużnika przez komornika, wydatki związane z wysyłaną korespondencją. W skład kosztów egzekucyjnych zaliczyć również należy opłaty egzekucyjne, które są pobierane przez komornika za prowadzenie przez niego postępowania egzekucyjnego.

Mecenas – zwyczajowy zwrot do osoby, która jest adwokatem lub radcą prawnym, czyli ukończyła wyższe studia prawnicze oraz pomyślnie zdała aplikację adwokacką lub radcowską.