Przewłaszczenie na zabezpieczenie

Przewłaszczenie na zabezpieczenie 

Przewłaszczenie na zabezpieczenie stanowi jedną z niedookreślonych w przepisach prawa formę zabezpieczania wierzytelności na majątku dłużnika. Przewłaszczenie na zabezpieczenie polega co do zasady na przeniesieniu własności rzeczy dłużnika na rzecz wierzyciela, z zobowiązaniem się wierzyciela, iż ten dokona powrotnego przeniesienia prawa własności do rzeczy, jeśli dłużnik spłaci zaciągniętą wierzytelność w oznaczonym terminie. Za wyjątkiem instytucji opisanej w celu zabezpieczania wierzytelności bankowych (art. 101 ustawy Prawo bankowe), do umowy tej stosuje się zasadę swobody umów.

Sposób zabezpieczania można rozpatrywać w dwóch aspektach: z warunkiem rozwiązującym lub warunkiem zawieszającym.

Przewłaszczenie na zabezpieczenie z warunkiem rozwiązującym

Przykładowo, dłużnik A zaciąga w dniu 1 lutego pożyczkę u wierzyciela B na kwotę 20.000 zł z zobowiązaniem jej spłaty do 31 grudnia. Jedyną wartościową część majątku A stanowi samochód o wartości 15.000 zł. Formą zabezpieczenia B stanowi zatem przeniesienie z dniem 1 lutego własności samochodu A na rzecz B. Jeśli A spłaci pożyczkę do 31 grudnia, to samochód z powrotem stanie się jego własnością z dniem finalnej spłaty pożyczki (B będzie zobowiązany, by przenieść prawo własności z powrotem na A). Powyższy przykład jest przewłaszczeniem na zabezpieczenie z warunkiem rozwiązującym.

Przewłaszczenie na zabezpieczenie z warunkiem zawieszającym

Strony stosunku prawnego mogą również ukształtować zabezpieczenie odmiennie, a mianowicie, iż B stanie się właścicielem samochodu dopiero wtedy, gdy A do 31 grudnia nie spłaci pożyczki. Ukształtowanie danego zabezpieczenia zależy każdorazowo od zabezpieczanej rzeczy oraz od woli stron zabezpieczenia danego stosunku prawnego.

Każdą z ww. form należy uznać za dozwoloną. W zależności od ukształtowania zabezpieczenia, może ono być bardziej korzystne dla dłużnika (w powyższym przykładzie przewłaszczenie na zabezpieczenie pod warunkiem zabezpieczającym) lub dla wierzyciela (pod warunkiem rozwiązującym).

Przewłaszczenie na zabezpieczenie nieruchomości?

W doktrynie rozważano, jakie przedmioty (rzeczy) mogą być objęte przewłaszczeniem na zabezpieczenie. Od dekad w polskim orzecznictwie dopuszcza się zabezpieczenie wierzytelności w tej formie wobec ruchomości. Spornym natomiast było czy możliwym jest dokonywanie przewłaszczenia na zabezpieczenie wobec nieruchomości. Definitywnie powyższy problem rozstrzygnęło orzecznictwo Sądu Najwyższego, w którym Sąd ten stwierdził, iż przewłaszczanie na zabezpieczenie nieruchomości jest dozwolone i nie stanowi to niedopuszczalnej sprzedaży nieruchomości zawartej pod warunkiem (wyrok SN z 29 maja 2000 r., III CKN 246/00 opisujący sprawę związaną z zabezpieczeniem wierzytelności pod warunkiem rozwiązującym, aczkolwiek bez wskazania konkretnego terminu, do którego zobowiązanie dłużnika miało być wykonane; możliwość przewłaszczenia na zabezpieczenie nieruchomości pod warunkiem rozwiązującym dopuścił również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 marca 2002 r., III CKN 748/00 w stanie faktycznym, w którym dłużnicy również zobowiązani byli do zapłaty długu bez określonego terminu, aczkolwiek wierzyciel mógł po braku spłaty do określonego terminu zażądać wydania nieruchomości). Zaznaczyć jednocześnie w tym miejscu należy, iż w przypadku zabezpieczenia wierzytelności na nieruchomości spłata przez dłużnika zobowiązania nie powoduje, iż nieruchomość natychmiast zmienia właściciela na dłużnika, a jedynie zobowiązuje wierzyciela do przeniesienia prawa własności z powrotem na dłużnika. Zabezpieczenie na nieruchomości powinno być zatem dokonywane pod warunkiem rozwiązującym (wierzyciel staje się właścicielem nieruchomości, natomiast po spłacie zobowiązania przez dłużnika wierzyciel staje się zobowiązany do zwrotnego przeniesienia prawa własności). Jednocześnie pamiętać należy, iż dokonując zabezpieczenia na nieruchomości należy to uczynić w formie aktu notarialnego; w przeciwnym wypadku zabezpieczenie należy uznać za nieważne.

Bankowe przewłaszczenie na zabezpieczenie

Przepisy prawa przewidują wprost instytucję przewłaszczenia na zabezpieczenie w przypadku realizacji czynności bankowych na podstawie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe. Możliwość zabezpieczenia banku w drodze przewłaszczenia na zabezpieczenie przewiduje art. 101 ww. ustawy. Zgodnie z przytoczonym przepisem dłużnik (lub osoba trzecia np. poręczyciel) może przenieść na bank prawo własności rzeczy ruchomej lub papierów wartościowych do czasu spłaty przez dłużnika zabezpieczenia wraz z odsetkami i prowizją dla banku. Konieczność wyodrębnienia i oznaczenia rzeczy objętych zabezpieczeniem ciąży na dłużniku w przypadku przeniesienia własności rzeczy co do gatunku lub co do zbioru rzeczy.

Pamiętać należy, iż co do zasady w przypadku zaspokojenia się przez wierzyciela z rzeczy stanowiącej zabezpieczenie, której wartość przewyższała wartość wierzytelności (np. nieruchomość stanowiąca zabezpieczenie kredytu w wysokości 300.000 zł została sprzedana przez wierzyciela za 500.000 zł) na wierzycielu ciąży obowiązek zwrotu dłużnikowi różnicy pozostałej po zaspokojeniu swoich całkowitych roszczeń wobec dłużnika. W przeciwnym wypadku należałoby uznać, iż wierzyciel pozostaje bezpodstawnie wzbogacony.

Strony stosunku przewłaszczenia na zabezpieczenie mogą w znacznym zakresie modyfikować postanowienia umowne. Mogą w szczególności postanowić, co wierzyciel będzie musiał uczynić z nadwyżką pieniężną otrzymaną z tytułu zbycia rzeczy zabezpieczającej wierzytelność, mogą zdecydować kto będzie dysponentem rzeczy do czasu określonego terminu, mogą ustalić czy dłużnik albo wierzyciel mogą korzystać z rzeczy zabezpieczającej wierzytelność, mogą wprowadzić zakaz zbywania i obciążania rzeczy do określonego terminu, mogą zakazać przekazywania rzeczy do używania osobom trzecim, powinny ustalić podmiot otrzymujący korzyści oraz ponoszący ciężary z tytułu utrzymania rzeczy zabezpieczającej wierzytelność, mogą określić obowiązek udostępnienia rzeczy wierzycielowi na jego żądanie w celu stwierdzenia stanu rzeczy.

Wskazywana forma zabezpieczenia uznawana jest za korzystniejszą od zastawu i hipoteki, ponieważ wierzyciel bez nadmiernych formalności sądowo-egzekucyjnych może uzyskać zaspokojenie z rzeczy zabezpieczającej roszczenie wierzyciela. Omówiona forma zabezpieczenia stanowi zatem przyspieszoną realizację przez wierzyciela zaspokojenia z tytułu niespłaconego do określonego terminu zobowiązania dłużnika.

 

Foto dzięki uprzejmości sattva / freedigitalphotos.net

Możliwość komentowania została wyłączona.