Tag: prawo do obrony

Pytanie:

W sądzie karnym jest prowadzona przeciwko mnie sprawa karna. Pokrzywdzony w tej sprawie złożył dodatkowo wniosek o wyjawienie przeze mnie majątku (art. 913 k.p.c.) w odrębnym postępowaniu cywilnym. Czy złożenie przez pokrzywdzonego wniosku o wyjawienie majątku przez oskarżonego może wpłynąć na prawo do obrony w sprawie karnej dotyczącej zarzutu z art. 286 k.k. i art. 294 k.k. ?

Odpowiedź:

Prowadzenie postępowania cywilnego, w sytuacji gdy przeciwko dłużnikowi prowadzone jest postępowanie karne, może naruszyć jego prawo do obrony. Dłużnik w postępowaniu o wyjawienie majątku jest zobowiązany do wskazania wszystkich składników majątkowych, pod rygorem poniesienia odpowiedzialności karnej opartej przede wszystkim na art. 300 § 2 k.k. Nie wskazując wszystkich składników majątkowych, dłużnik naraża się na odpowiedzialność karną z powyższego przepisu. W odwrotnej natomiast sytuacji, jeśli dłużnik wskazałby wszystkie składniki majątkowe, w tym te które mogłyby być objęte prowadzonym przeciwko dłużnikowi postępowaniem karnym (np. rzeczy uzyskane w wyniku przestępstwa), odczytanie w postępowaniu karnym oświadczenia (dokumentu) złożonego przez dłużnika w postępowaniu cywilnym naruszyłoby jego uprawnienia do obrony, ponieważ wyjawiając majątek pochodzący z przestępstwa dłużnik niejako przyznałby się do jego popełnienia pogarszając w znaczący sposób swoją procesową sytuację w sprawie karnej. Dłużnik będący oskarżonym w postępowaniu karnym może wprawdzie odmówić składania wyjaśnień, ale złożone przez niego oświadczenie w postępowaniu cywilnym nie podlega zakazowi dowodowemu w postępowaniu karnym, zatem przemawia ono na niekorzyść oskarżonego. Wyjawianie zatem majątku w postępowaniu cywilnym skutkować może działaniem na własną szkodę w prowadzonym równolegle czasowo postępowaniu karnym, co narusza konstytucyjne prawo do obrony.

Sąd cywilny, zobowiązując dłużnika do wyjawienia majątku (który mógłby pochodzić z przestępstwa objętego prowadzonym przeciwko dłużnikowi postępowaniem karnym), naruszyłby nie tylko szeroko rozumiane prawo do obrony wyrażane przez polskie akty prawne (art. 42 Konstytucji RP, art. 6 k.p.k.), ale również przepisy międzynarodowe, w szczególności art. 14 ust. 3 lit. g Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (Dz. U. z 1977 r. Nr 38 poz. 167). Przytoczony przepis wskazuje, że każda osoba oskarżona o popełnienie przestępstwa ma prawo co najmniej do nieprzymuszania do zeznawania przeciwko sobie lub do przyznania się do winy. Złożenie oświadczenia przez dłużnika w przedmiocie majątku, który mógłby pochodzić z czynu bezprawnego, stanowi niewątpliwe zeznawanie przeciwko sobie. Ponadto, opierając się na art. 6 ust. 3 lit. c Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61 poz. 284 z późn. zm.) mówiącym o prawie każdego oskarżonego do bronienia się osobiście, obejście karnych gwarancji procesowych w drodze postępowania cywilnego stanowi naruszenie podstawowych praw dłużnika. Dodatkowo, analizując art. 11 ust. 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka należy uznać, że ewentualne skazanie oskarżonego na podstawie jego oświadczeń, do których zostałby zobowiązany w wyniku postępowania cywilnego, prowadziłoby do wniosku, że poprzez nadużycie instrumentów postępowania cywilnego nie zapewniono dłużnikowi w postępowaniu karnym „wszystkich koniecznych środków obrony”. Wymuszanie takich działań należy uznać za sprzeczne z wiążącym Polskę prawem międzynarodowym.

Dlatego też sąd cywilny w tego typu sprawie powinien umorzyć postępowanie na podstawie art. 355 § 1 k.p.c., w związku z art. 13 § 2 k.p.c., ze względu na niedopuszczalność wydania postanowienia w sprawie o wyjawienie majątku, gdyż w świetle prowadzonego przeciwko dłużnikowi postępowania karnego, skutkować to będzie zeznawaniem dłużnika przeciwko sobie. Dopiero prawomocne zakończenie postępowania karnego może ewentualnie prowadzić do ponowienia wniosku o wyjawienie majątku dłużnika i odpadnięcia przyczyny uniemożliwiającej wyjawienie majątku przez dłużnika, a także ewentualnego skorzystania przez sąd z art. 11 k.p.c. Alternatywnie, sąd może zawiesić postępowanie na podstawie art. 177 § 1 pkt 4 k.p.c., ze względu na fakt, że dopiero po ewentualnym prawomocnym skazaniu dłużnika w postępowaniu karnym odpadają przyczyny chroniące dłużnika i powstrzymujące go od braku możliwości przedstawiania okoliczności skutkujących pogorszeniem jego sytuacji karnej.

Foto dzięki uprzejmości dream designs / freedigitalphotos.net