Czy istnieje wzór umowy dzierżawy pod fotowoltaikę?

Często spotykamy się z pytaniem czy istnieje jakiś dobry wzór umowy dzierżawy na fotowoltanikę (biogazownię, pompy ciepła, kolektory słoneczne, wiatraki)?

Umowa dzierżawy – uwagi ogólne

Umowa dzierżawy nieruchomości pod farmę fotowoltaniczną (ale i pod biogazownię, pompy ciepła, kolektory słoneczne, wiatraki) jest umową opartą o rozwiązania zawarte w kodeksie cywilnym, które to przepisy zawierają standardowe regulacje dotyczące umowy dzierżawy. Umowa dzierżawy nieruchomości pod farmę fotowoltaniczną musi dodatkowo uwzględniać specyfikę korzystania z nieruchomości oraz tego, że nieruchomość będzie wykorzystywana przez dłuższy czas (najczęściej na okres oznaczony 25 – 29 lat) na farmę fotowoltaniczną (biogazownię, pompy ciepła, kolektory słoneczne, wiatraki) przez przedsiębiorcę. Tego typu umowa dzierżawy musi uwzględniać też i to, że na treść umowy będzie miał wpływ podmiot finansujący inwestycję odnawialnych źródeł energii (np.: bank, fundusz inwestycyjny, itp.).

Każda typowa umowa dzierżawy powinna zawierać następujące, konieczne elementy: (1) ustalenie kto jest stroną umowy (a więc określenie wydzierżawiającego i dzierżawcy); (2) określenie przedmiotu dzierżawy (np.: oznaczona nieruchomość); (3) określenie sposobu korzystania z przedmiotu dzierżawy (do używania i pobierania pożytków), (4) określenie wysokości czynszu dzierżawnego oraz (5) ustalenie długości trwania umowy dzierżawy.

Umowa dzierżawy – precyzyjnie o powierzchni

W umowach dzierżawy dotyczących farm fotowoltanicznych pierwszym i istotnym punktem spornym jest określenie, za jaką powierzchnię dzierżawionego terenu będzie płacił dzierżawca. Dla dzierżawcy korzystniej jest ograniczyć powierzchnię jedynie do części faktycznie wykorzystywanej przez elementy urządzeń farmy fotowoltanicznej co będzie prowadziło do kalkulacji niższego czynszu dzierżawy. Dla wydzierżawiającego natomiast korzystniej będzie oddać w dzierżawę określoną działkę bez wyodrębniania tych części powierzchni, która jest faktycznie wykorzystywana przez urządzenia farmy fotowoltanicznej; co pozwoli na kalkulowanie wyższego czynszu dzierżawnego.

Czynsz dzierżawny

Istotne jest też ustalenie innych parametrów związanych z czynszem dzierżawnym, a mianowicie czy obowiązek zapłaty czynszu powstaje już od momentu zawarcia umowy dzierżawy (to jest korzystniejsze dla wydzierżawiającego) czy też dopiero od momentu uruchomienia farmy woltanicznej (to rozwiązanie jest bardziej preferowane przez dzierżawców). Także istotne jest to aby uzgodnić w umowie dzierżawy czy czynsz dzierżawy jest uzgodniony w kwocie netto czy też brutto. Innym zagadnieniem związanym z czynszem dzierżawnym jest waloryzacja jego wysokości. Należy pamiętać, że tego typu umowy zawierane są na znaczny okres czasu (najczęściej 25-29 lat) a więc w umowie musi istnieć mechanizm urealniający wartość czynszu. Może to być odniesienie się do stopy inflacji lub ceny odpowiednich towarów. Jeśli chodzi o długość czasu, na który ma obowiązywać umowa dzierżawy to warto pomyśleć, jak umowa ma zostać zakończona, a więc czy dzierżawca ma obowiązek usunąć instalacje fotowoltaniczne i przywrócić nieruchomość do stanu obowiązującego przed zawarciem umowy dzierżawy.

Terminy

W umowie dzierżawy farmy fotowoltanicznej muszą też znaleźć się termin wydania nieruchomości oraz termin planowanego uruchomienia farmy fotowoltanicznej oraz uzgodnienie kto jest zobowiązany do poniesienia kosztu przygotowania nieruchomości do uruchomienia farmy fotowoltanicznej (koszty wycinki drzew i krzewów, itp.).

Obciążenia związane z umową dzierżawy

Inną ważną kwestią jest uzgodnienie, która strona umowy ponosi ekonomiczny ciężar podatku od nieruchomości lub podatku rolnego. Zmiana wykorzystania gruntu może zasadniczo wpłynąć na wysokość obciążeń publicznoprawnych i warto zastanowić się czy ekonomiczny koszt tych obciążeń nie powinien być ponoszony przez dzierżawcę.

Rozwiązanie umowy

Istotnym elementem umowy dzierżawy nieruchomości pod farmę fotowoltaniczną jest też ustalenie, w jakich sytuacjach dzierżawca oraz wydzierżawiający mogą umowę przedterminowo rozwiązać. Najczęstszymi sytuacjami, gdy dzierżawca może przed terminem wypowiedzieć umowę dzierżawy jest nieuzyskanie odpowiednich zgód lub pozwoleń na budowę i eksploatację farmy fotowoltanicznej. Wydzierżawiający natomiast ma uprawnienie do rozwiązania umowy dzierżawy, gdy dzierżawca nie płaci czynszu dzierżawnego lub innych należności wynikających z umowy dzierżawy, znacząco opóźnia się z budową farmy fotowoltanicznej lub wykorzystuje wydzierżawiony grunt na cele niewskazane w umowie dzierżawy.

Konkludując, można przygotować wzór umowy pod biogazownie, pompy ciepła, kolektory słoneczne, fotowoltanikę lub wiatraki, ale taki wzór nie będzie praktyczny, ponieważ za każdym razem będzie wymagał dokonania zasadniczych zmian wynikających z uwarunkowań dotyczących poszczególnych nieruchomości (czy to jest nieruchomość rolna) oraz obowiązujących na danym terenie przepisów prawa miejscowego (m.in. związanymi z planem zagospodarowania przestrzennego lub braku takiego planu). Podaję tutaj dwa przykłady uwarunkowań wpływających na treść umowy, ale takich zmiennych elementów jest w praktyce kilkanaście-kilkadzisiąt.

Nakłady na przedmiot najmu

zwrot nakładów na umowę najmu

Jednym z istotniejszych zapisów, który musi znaleźć się w każdej umowie najmu (umowie dzierżawy) jest regulacja opisująca zasady zwrotu nakładów poczynionych przez najemcę (dzierżawcę) na przedmiot najmu (dzierżawy).

Jak wskazuje się w uzasadnieniach do wyroków sądowych w sprawach roszczeń o zwrot nakładów, nie istnieje jeden pasujący do każdej ze spraw modelu roszczenia o zwrot nakładów, który od strony mógłby być zastosowany do każdej sprawy (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2005 roku, sygn. akt III CZP 50/05 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2006 roku, sygn. akt III CZP 11/06).

W każdej bowiem sprawie o zwrot nakładów na początku należy sprawdzić czy istniała umowa na podstawie, której posiadacz nieruchomości korzystał z niej i czy w tej umowie strony uzgodniły zasady rozliczenia nakładów na przedmiot najmu. Jeśli umowa zawiera takie regulacje to tylko one będą podstawą do dokonywania rozliczeń pomiędzy stronami. Jeśli umowa najmu zawarta pomiędzy stronami nie zawiera regulacji sposobu rozliczenia nakładów na przedmiot najmu to zastosowanie będą miały odpowiednie przepisy kodeksu cywilnego (np.: art. 676 k.c.).

Warto pamiętać, że jeśli strony łączyła umowa, to do roszczeń o zwrot nakładów nie będą miały zastosowania znajdować zastosowania przepisy dotyczące roszczeń samoistnego lub zależnego posiadacza rzeczy (m.in. art. 224-230 k.c.), ani też przepisy regulujące roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (m.in. art. 405 k.c.). Do umownych stosunków prawnych będą miały zastosowanie wyłącznie postanowienia umowy najmu (dzierżawy) lub określone przepisy regulujące konkretny stosunek umowny (przepisy kodeksu cywilnego regulujące umowę najmu lub dzierżawy).

Jeżeli strony wiąże umowa najmu to zgodnie z art. 676 k.c., w sytuacji gdy najemca ulepszył rzecz najętą, wynajmujący, w braku odmiennej umowy, może według swego wyboru albo zatrzymać ulepszenia za zapłatą sumy odpowiadającej ich wartości w chwili zwrotu, albo żądać przywrócenia stanu poprzedniego. Ten przepis kodeksu cywilnego jest dyspozytywny, a więc wiążące zasady rozliczeń nakładów poniesionych przez najemcę na przedmiot najmu mogą być uregulowane w umowie najmu lub też w odrębnym porozumieniu zawartym pomiędzy stronami. Strony umowy najmu mogą zasadniczo w sposób dowolny uregulować metodę rozliczenia nakładów na rzecz najętą.

Przykładowo strony umowy najmu zawartej na czas określony mogą ustalić, że:

Po upływie terminu, na jaki umowa najmu została zawarta lub w przypadku jej wcześniejszego rozwiązania przez wynajmującego, wynajmujący zwróci najemcy koszty poniesionych przez niego nakładów na przedmiot najmu, w tym ulepszeń zwiększających wartość przedmiotu najmu, według cen rynkowych na dzień rozwiązania umowy najmu. W przypadku przedłużenia czasu trwania umowy najmu na okres dalszych 5 lat i rozwiązaniu umowy po tym dodatkowym okresie – strony ustalają, że nakłady najemcy na przedmiot najmu przejdą nieodpłatnie na rzecz wynajmującego.

Czy po zakończonej umowie dzierżawy Wydzierżawiający zawsze może żądać przywrócenia stanu poprzedniego?

umowa dzierżawy

W jednej ze spraw sądowych Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu wyroku o zwrot nakładów na przedmiot dzierżawy wskazał, że określone w art 676 k.c. w zw. z art. 694 k.c., prawo wydzierżawiającego w postaci żądania przywrócenia stanu poprzedniego nie jest niczym ograniczone i to także w przypadku, gdy przedmiotem dzierżawy i dokonanych nakładów jest nieruchomość.

Moim zdaniem taka uproszczona i oderwana od konieczności odpowiedniego stosowania do umów dzierżawy mających za przedmiot nieruchomość wykładnia art. 676 k.c. w zw. z art. 694 k.c. jest nie do przyjęcia.

Jak wskazuje w swych orzeczeniach Sąd Najwyższy, w świetle art. 676 roszczenie dzierżawcy o zwrot wartości ulepszeń (tzw. nakładów ulepszających) powstaje m.in. dopiero po dokonaniu zwrotu przedmiotu dzierżawy – nieruchomości (np.: wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 23 marca 2017 r., V CSK 465/16). Nie budzi przy tym wątpliwości, że w art. 676 k.c. chodzi o nakłady, które powiększyły wartość użytkową rzeczy w chwili jej zwrotu przez najemcę i odpowiednio stosując ten przepis przez dzierżawcę. Określa ją wzrost wartości przedmiotu dzierżawy, na który nakłady zostały poczynione, oceniany w chwili zwrotu wydzierżawionej rzeczy (np.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2000 r. II CKN 339/00). Wartość nakładów ulepszających należy obliczyć poprzez porównanie wartości nieruchomości wg stanu na dzień zawarcia umowy dzierżawy z jego wartością po dokonaniu nakładów na dzień dokonywania zwrotu przedmiotu dzierżawy.

W tym miejscu należy uczynić pewną uwagę, iż wartości ulepszeń nie można utożsamiać z wydatkami poniesionymi na ich dokonanie – tj. poniesionych kosztach, lecz analizie poddać należy wartość lub użyteczność całej rzeczy (np.: wyrok Sądu Najwyższego z 12 września 2013 r., IV CSK 44/13; wyrok Sądu Najwyższego z 9 września 2000 r., II CKN 339/00). Poniesienie kosztów przez dzierżawcę na określone prace przystosowawcze na przedmiot dzierżawy, remont, itp., jest więc także i z powyższych względów instytucjonalnie odrębne od nakładów.

Przepis art. 676 k.c. daje możliwość umówienia się co do zwrotu wartości nakładów ulepszających, a jeśli nie ma odpowiedniej regulacji w umowie dzierżawy to wynajmujący ma wybór: albo zatrzymać ulepszenia i zapłacić sumę odpowiadającą ich wartości z chwili zwrotu albo żądać przywrócenia stanu poprzedniego. Przyjmuje się jednak, że ze względu na specyfikę umowy dzierżawy i jej prawną odrębność od umowy najmu, przepis art. 676 k.c. powinien być stosowany do umowy dzierżawy jedynie odpowiednio w tym znaczeniu, że wykluczone jest prawo wydzierżawiającego do żądania przywrócenia stanu poprzedniego, jeżeli taka restytucja naruszałaby substancję rzeczy (np.: nieruchomości) lub zmieniała jej przeznaczenie i charakter nabyty dzięki poczynionym nakładom (np.: restytucja zabytku). Dlatego też, niezależnie od tego czy i jak strony umowy dzierżawy zmodyfikowałyby kwestię zwrotu wartości nakładów, wydzierżawiający i tak nie ma prawa żądać ich usunięcia i musiałby zwrócić ich wartość, gdyż w przeciwnym wypadku byłby bezpodstawnie wzbogacony kosztem dzierżawcy. Wydzierżawiającemu nie przysługuje przewidziane w art. 676 w zw. z art. 694 k.c. prawo żądania przywrócenia stanu poprzedniego przedmiotu dzierżawy, jeżeli taka restytucja naruszałaby substancję nieruchomości lub zmieniałaby jej przeznaczenie i charakter nabyte dzięki poczynionym nakładom (np.: wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 16 czerwca 2016 r., V CSK 655/15, wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 12 września 2013 r., IV CSK 44/13).

 

Foto dzięki uprzejmości: Phil_Bird / freedigitalphotos.net

Umowa dzierżawy

umowa dzierżawy

W umowie dzierżawy strony umawiają się na korzystanie z rzeczy lub praw, dlatego też umowa dzierżawy jest zbliżona do umowy najmu, użyczenia czy też leasingu.

Istotą umowy dzierżawy jest to, że wydzierżawiający oddaje w odpłatnie korzystanie rzecz albo prawo (art. 709 k.c.) dzierżawcy. Ale to nie wszystko. Dzierżawca musi być uprawiony nie tylko do korzystania z rzeczy (prawa), lecz także musi być uprawniony do pobierania pożytków z rzeczy (prawa). Pożytki to, inaczej mówiąc, określone przez prawo korzyści (dochody) uzyskiwane z rzeczy (prawa). Pożytkami mogą być płody rolne (np.: zebrane w trakcie trwania umowy dzierżawy sadu jabłka) albo czynsz najmu (dzierżawca dzierżawi cały budynek usługowy i pobiera od najemców czynsz za najem kolejnych, różnych lokali użytkowych znajdujących się w tym budynku). Inaczej mówiąc, umowa dzierżawy różni się tym od umowy najmu, że oprócz (1) prawa do korzystania z rzeczy (prawa) dzierżawca ma też dodatkowo (2) prawo do pobierania pożytków (takim pożytkiem naturalnym może być wełna ze stada owiec).

Warto wiedzieć, że wydzierżawiający nie musi być właścicielem rzeczy lub prawa, które chce wydzierżawić. Niemniej jednak, nie będąc właścicielem, musi mieć prawo do wydzierżawiania posiadanej rzeczy (prawa) a dodatkowo ma obowiązek zapewnić dzierżawcy możliwość korzystania i czerpania pożytków z przedmiotu dzierżawy.

Dla bezpieczeństwa obu stron umowę dzierżawy warto zawrzeć na piśmie. Jeśli strony nie spiszą umowy dzierżawy to taka umowa ustna będzie ważna i co więcej przyjmuje się, że ustna umowa dzierżawy została zawarta na czas nieoznaczony.

Do ważności umowy dzierżawy wystarczy, że strony porozumieją się co do zawarcia takiej umowy, a więc nie jest konieczne wydanie przedmiotu dzierżawy. W przypadku, gdy stroną umowy dzierżawy mają być osoby prowadzące spółkę cywilną to zawarcie umowy wymaga udziału wszystkich wspólników.

Co może być przedmiotem umowy dzierżawy? Przedmiotem dzierżawy mogą być:

  • rzeczy; nieruchomości lub rzeczy ruchome (np. maszyny, urządzenia, środki transportu, zwierzęta dające pożytki naturalne, grunt rolny, las, itp.);
  • prawa majątkowe (papiery wartościowe, prawo do znaku towarowego);
  • gospodarstwo rolne, zorganizowana część przedsiębiorstwa, przedsiębiorstwo.

Podstawowym obowiązkiem dzierżawcy jest płacenie wydzierżawiającemu umówionego czynszu dzierżawnego. Zdarza się, że czynsz dzierżawny jest określany jako część (procent) pożytków uzyskiwanych przez dzierżawcę z przedmiotu dzierżawy.

Istnienie pisemnej umowy dzierżawy nieruchomości można ujawnić w ewidencji gruntów oraz w dziale III księgi wieczystej.

Dzierżawienie nieruchomości rolnej, po spełnieniu dodatkowych warunków (odpowiedni czas trwania dzierżawy i inne) będzie prowadziło do powstania prawa pierwokupu nieruchomości rolnej przez dzierżawcę w sytuacji, gdy właściciel zamierza sprzedać taką nieruchomość.

Zasady wypowiedzenia umowy dzierżawy powinny być precyzyjnie ustalone w spisanej umowie. Przepisy kodeksu cywilnego wskazują, że jeśli strony nie uzgodniły w umowie dzierżawy zasad jej wypowiadania i rozwiązywania to umowę dzierżawy można wypowiedzieć na sześć miesięcy naprzód przed upływem roku dzierżawnego (gruntu rolnego na rok naprzód). Ponadto, wydzierżawiający może dzierżawę wypowiedzieć bez zachowania terminu wypowiedzenia, jeśli dzierżawca dopuszcza się zwłoki z zapłatą czynszu co najmniej za dwa pełne okresy płatności, a w wypadku gdy czynsz jest płatny rocznie, jeżeli dopuszcza się zwłoki z zapłatą ponad trzy miesiące. W takim przypadku wydzierżawiający musi jednak uprzedzić dzierżawcę o zamiarze rozwiązania umowy dzierżawy, udzielając dzierżawcy dodatkowego trzymiesięcznego terminu do zapłaty zaległego czynszu.

 

Foto dzięki uprzejmości photostock / freedigitalphotos.net