ograniczenie zadłużenia Archives - Strona 3 z 9

Zastaw rejestrowy

Zastaw rejestrowy jest formą zabezpieczenia zbliżoną w wielu aspektach do prawa zastawu opisanego w Kodeksie cywilnym. Kwestie dotyczące zastawu rejestrowego reguluje ustawa z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów. Ogólnie celem zastawu jest zabezpieczenie oznaczonej wierzytelności prawem wierzyciela na rzeczy ruchomej lub na innym prawie, zgodnie z którym wierzyciel (zastawnik) będzie mógł dochodzić zaspokojenia z objętej zastawem rzeczy (lub prawa), bez względu na to, czyją rzecz stała się własnością oraz z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy objętej zastawem (zastawca).

W celu ustanowienia zastawu rejestrowego konieczne jest podjęcie dwóch czynności.

Po pierwsze, zastawca z zastawnikiem muszą podpisać umowę o ustanowienie zastawu rejestrowego (tzw. umowę zastawniczą), która pod rygorem nieważności musi być zawarta na piśmie. Po drugie, prawo zastawnika musi zostać wpisane do rejestru zastawów.

Umowa o ustanowienie zastawu rejestrowego

Umowa zastawnicza musi zawierać co najmniej: datę jej zawarcia, nazwy stron i miejsca ich zamieszkania (siedziby), przedmiot zastawu, wierzytelność zabezpieczoną zastawem oraz najwyższą sumę zabezpieczenia.

W przeciwieństwie do „zwykłego” zastawu (opisanego w Kodeksie cywilnym), nie jest konieczne fizyczne przekazywanie rzeczy (lub praw) objętej umową zastawniczą zastawnikowi lub wskazanej przez niego osobie trzeciej. Przedmiot objęty umową zastawniczą może zatem być przez cały okres trwania zabezpieczenia przechowywany i wykorzystywany przez zastawcę lub przez wskazaną przez niego osobę trzecią, jeśli osoba ta wyrazi na to zgodę. W przypadku braku odmiennych uregulowań w umowie zastawniczej, zastawca może korzystać z przedmiotu zastawu rejestrowego zgodnie z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem, powinien należycie dbać o przedmiot zastawu rejestrowego oraz powinien umożliwić zastawnikowi zbadanie przedmiotu zastawu na żądanie.

Podobnie jak hipoteka, zastaw rejestrowy zabezpiecza odsetki i koszty zaspokojenia zastawnika mieszczące się w sumie wymienionej we wpisie zastawu.

Zastaw rejestrowy może zostać ustanowiony na rzeczach ruchomych i zbywalnych prawach majątkowych. Nie może zostać ustanowiony na rzeczach, prawach i wierzytelnościach objętych zabezpieczeniem w postaci hipoteki albo hipoteki morskiej. Ustawodawca przykładowo wylicza rzeczy lub prawa mogące być objęte zastawem rejestrowym. Są to: rzeczy oznaczone co do tożsamości (np. konkretny samochód zastawcy), rzeczy oznaczone co do gatunku przy jednoczesnym opisie ich ilości oraz sposobu ich wyodrębnienia od innych rzeczy tego samego gatunku (np. opis ilości i sposobu wyboru kamieni szlachetnych), zbiór rzeczy ruchomych lub praw stanowiący całość gospodarczą (np. wybrana część przedsiębiorstwa, aczkolwiek nie całe przedsiębiorstwo), wierzytelności (np. ustanowienie zastawu na uprawnieniu wynikającym z umowy pożyczki nieobjętej zabezpieczeniem w formie hipoteki), prawa na dobrach niematerialnych (np. zastaw na autorskich prawach majątkowych), prawa z papierów wartościowych (np. na obligacjach lub akcjach na okaziciela). Przedmiotem zastawu rejestrowego nie mogą być objęte prawa osobiste (np. autorskie prawa osobiste).

Rejestr zastawów

Co do zasady, zastaw rejestrowy obejmuje również rzeczy lub prawa, które weszły w miejsce pierwotnego przedmiotu zastawu, chyba że zmiana przedmiotu zastawu rejestrowego powoduje pokrzywdzenie zastawnika. Zmieniony przedmiot zastawu (np. uzyskane pieniądze z tytułu sprzedaży samochodu objętego zastawem rejestrowym) powinny być ujawnione w rejestrze zastawów. Jeśli zatem zastawca sprzeda rzecz obciążoną zastawem za zbyt niską kwotę, zastaw nadal obciąża tę rzecz. Co interesujące, w przypadku ustanowienia zastawu rejestrowego na pojeździe mechanicznym, fakt dokonania zastawu odnotowuje się w dowodzie rejestracyjnym pojazdu. Stosowna adnotacja dokonywana jest przez organ rejestrujący pojazd w rubryce „adnotacje urzędowe”.

W przeciwieństwie do hipoteki, za ważne należy uznać zobowiązanie zastawcy, iż ten przed wygaśnięciem zastawu rejestrowego nie sprzeda lub nie obciąży przedmiotu zastawu. Pomimo złożenia takiego zastrzeżenia, jeśli zastawca sprzeda lub obciąży przedmiot zastawu, to czynność ta jest ważna jedynie, gdy nabywca nie wiedział i przy zachowaniu należytej staranności nie mógł dowiedzieć się o złożonym zastrzeżeniu. Brak zapoznania się z treścią wpisu zastawu rejestrowego przez nabywcę nie jest sytuacją, która powoduje, iż czynność zbycia byłaby ważna pomimo zastrzeżenia zastawcy o tym, iż nie sprzeda przedmiotu zastawu rejestrowego. W sytuacji, gdy zastawca pomimo zastrzeżenia zbędzie lub obciąży przedmiot zastawu, zastawnik może żądać by zastawca natychmiast zaspokoił wierzytelność zabezpieczoną zastawem.

W przypadku objęcia przedmiotu zastawu kilkoma zastawami rejestrowymi, pierwszeństwo w zaspokojeniu przysługuje osobie, której prawo zostało wpisane wcześniej do rejestru zastawów. Zastawnik może zaspokoić się z przedmiotu zastawu rejestrowego co do zasady w drodze sądowego postępowania egzekucyjnego, czyli na podstawie tytułu wykonawczego. W celu przyspieszenia postępowania egzekucyjnego za uzasadnione można uznać zobowiązanie się zastawcy do dobrowolnego poddania się egzekucji z rzeczy objętej zastawem rejestrowym, sporządzone w formie aktu notarialnego. W sytuacjach przewidzianych w art. 22 ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, jeśli strony tak umówią się w umowie zastawniczej, zastawnik może przejąć na własność przedmiot zastawu rejestrowego tytułem zaspokojenia własnych roszczeń, jeśli zastawca nie zaspokoi wierzytelności zastawnika do określonej daty. Strony mogą również zgodzić się, by zastawnik został zaspokojony z danej rzeczy objętej zastawem rejestrowym poprzez sprzedanie tej rzeczy w drodze przetargu publicznego prowadzonego przez notariusza lub komornika.

Zabezpieczenie w formie zastawu rejestrowego może zostać przeniesione na jego nabywcę przez zastawnika jedynie wraz z wierzytelnością, która była zabezpieczona zastawem rejestrowym. Nabywca zastawu rejestrowego musi być uwidoczniony w rejestrze zastawu.

Wygaśnięcie zastawu rejestrowego

Ustawodawca przewidział kilka sposobów wygaśnięcia zastawu rejestrowego. Po pierwsze, najprostszą formą jest wygaśnięcie zabezpieczanej wierzytelności. W takim przypadku, w celu wykreślenia zastawu koniecznym jest złożenie wniosku o jego wykreślenie. Po drugie, zastaw rejestrowy wygasa, jeśli upłynie 20 lat od chwili wpisu do rejestru zastawów, chyba że strony w nowej umowie przedłużą trwanie zastawu o okres nie dłuższy niż 10 lat. Po trzecie, zastaw rejestrowy wygaśnie, gdy rzecz ruchoma obciążona zastawem stanie się częścią składową nieruchomości. W takim przypadku zastawnik może żądać od właściciela nieruchomości ustanowienia hipoteki na tej nieruchomości do wartości rzeczy przyłączonych. Po czwarte, dochodzi do wygaśnięcia zastawu, jeśli przedmiot zabezpieczony zastawem zostanie sprzedany, a nabywca nie wiedział lub nie mógł dowiedzieć się o zabezpieczeniu tej rzeczy zastawem rejestrowym (wymagane jest zatem co najmniej, by nabywca powziął informację z rejestru zastawów o niefigurowaniu danej rzeczy w rejestrze) albo gdy zastawca zbył rzecz objętą zastawem, która to rzecz należała do przedmiotów zwykle zbywanych w działalności gospodarczej zastawcy, przy jednoczesnym wydaniu rzeczy nabywcy i braku woli nabywcy pokrzywdzenia zastawnika. Uwagę warto zwrócić na pogląd orzeczniczy, iż należyta staranność nabywającego samochód na tzw. giełdzie samochodowej wymaga sprawdzenia w centralnej informacji o zastawach rejestrowych, czy jest on objęty zastawem rejestrowym (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 2005 r., III CK 369/04).

Jak wskazywano na początku, zastawnik może zaspokoić się z rzeczy przed wierzycielami osobistymi zastawcy. Jedynie w wyjątkowych sytuacjach, opisanych w odrębnych przepisach, wierzyciel posiadający ustanowione prawo zastawu na danej rzeczy, nie mógłby zaspokoić się przed wybranymi wierzycielami osobistymi dłużnika (np. w przypadku zastawu skarbowego), aczkolwiek w przypadku zastawu skarbowego wcześniejszy wpis prawa zastawu do rejestru zastawów niweczy negatywne skutki pierwszeństwa zastawu skarbowego wobec wierzyciela posiadającego zabezpieczenie prawem zastawu podległym jedynie przepisom Kodeksu cywilnego.

Foto dzięki uprzejmości foto76 / freedigitalphotos.net

Przewłaszczenie na zabezpieczenie

Przewłaszczenie na zabezpieczenie stanowi jedną z niedookreślonych w przepisach prawa formę zabezpieczania wierzytelności na majątku dłużnika. Przewłaszczenie na zabezpieczenie polega co do zasady na przeniesieniu własności rzeczy dłużnika na rzecz wierzyciela, z zobowiązaniem się wierzyciela, iż ten dokona powrotnego przeniesienia prawa własności do rzeczy, jeśli dłużnik spłaci zaciągniętą wierzytelność w oznaczonym terminie. Za wyjątkiem instytucji opisanej w celu zabezpieczania wierzytelności bankowych (art. 101 ustawy Prawo bankowe), do umowy tej stosuje się zasadę swobody umów.

Sposób zabezpieczania można rozpatrywać w dwóch aspektach: z warunkiem rozwiązującym lub warunkiem zawieszającym.

Przewłaszczenie na zabezpieczenie z warunkiem rozwiązującym

Przykładowo, dłużnik A zaciąga w dniu 1 lutego pożyczkę u wierzyciela B na kwotę 20.000 zł z zobowiązaniem jej spłaty do 31 grudnia. Jedyną wartościową część majątku A stanowi samochód o wartości 15.000 zł. Formą zabezpieczenia B stanowi zatem przeniesienie z dniem 1 lutego własności samochodu A na rzecz B. Jeśli A spłaci pożyczkę do 31 grudnia, to samochód z powrotem stanie się jego własnością z dniem finalnej spłaty pożyczki (B będzie zobowiązany, by przenieść prawo własności z powrotem na A). Powyższy przykład jest przewłaszczeniem na zabezpieczenie z warunkiem rozwiązującym.

Przewłaszczenie na zabezpieczenie z warunkiem zawieszającym

Strony stosunku prawnego mogą również ukształtować zabezpieczenie odmiennie, a mianowicie, iż B stanie się właścicielem samochodu dopiero wtedy, gdy A do 31 grudnia nie spłaci pożyczki. Ukształtowanie danego zabezpieczenia zależy każdorazowo od zabezpieczanej rzeczy oraz od woli stron zabezpieczenia danego stosunku prawnego.

Każdą z ww. form należy uznać za dozwoloną. W zależności od ukształtowania zabezpieczenia, może ono być bardziej korzystne dla dłużnika (w powyższym przykładzie przewłaszczenie na zabezpieczenie pod warunkiem zabezpieczającym) lub dla wierzyciela (pod warunkiem rozwiązującym).

Przewłaszczenie na zabezpieczenie nieruchomości?

W doktrynie rozważano, jakie przedmioty (rzeczy) mogą być objęte przewłaszczeniem na zabezpieczenie. Od dekad w polskim orzecznictwie dopuszcza się zabezpieczenie wierzytelności w tej formie wobec ruchomości. Spornym natomiast było czy możliwym jest dokonywanie przewłaszczenia na zabezpieczenie wobec nieruchomości. Definitywnie powyższy problem rozstrzygnęło orzecznictwo Sądu Najwyższego, w którym Sąd ten stwierdził, iż przewłaszczanie na zabezpieczenie nieruchomości jest dozwolone i nie stanowi to niedopuszczalnej sprzedaży nieruchomości zawartej pod warunkiem (wyrok SN z 29 maja 2000 r., III CKN 246/00 opisujący sprawę związaną z zabezpieczeniem wierzytelności pod warunkiem rozwiązującym, aczkolwiek bez wskazania konkretnego terminu, do którego zobowiązanie dłużnika miało być wykonane; możliwość przewłaszczenia na zabezpieczenie nieruchomości pod warunkiem rozwiązującym dopuścił również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 marca 2002 r., III CKN 748/00 w stanie faktycznym, w którym dłużnicy również zobowiązani byli do zapłaty długu bez określonego terminu, aczkolwiek wierzyciel mógł po braku spłaty do określonego terminu zażądać wydania nieruchomości). Zaznaczyć jednocześnie w tym miejscu należy, iż w przypadku zabezpieczenia wierzytelności na nieruchomości spłata przez dłużnika zobowiązania nie powoduje, iż nieruchomość natychmiast zmienia właściciela na dłużnika, a jedynie zobowiązuje wierzyciela do przeniesienia prawa własności z powrotem na dłużnika. Zabezpieczenie na nieruchomości powinno być zatem dokonywane pod warunkiem rozwiązującym (wierzyciel staje się właścicielem nieruchomości, natomiast po spłacie zobowiązania przez dłużnika wierzyciel staje się zobowiązany do zwrotnego przeniesienia prawa własności). Jednocześnie pamiętać należy, iż dokonując zabezpieczenia na nieruchomości należy to uczynić w formie aktu notarialnego; w przeciwnym wypadku zabezpieczenie należy uznać za nieważne.

Bankowe przewłaszczenie na zabezpieczenie

Przepisy prawa przewidują wprost instytucję przewłaszczenia na zabezpieczenie w przypadku realizacji czynności bankowych na podstawie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe. Możliwość zabezpieczenia banku w drodze przewłaszczenia na zabezpieczenie przewiduje art. 101 ww. ustawy. Zgodnie z przytoczonym przepisem dłużnik (lub osoba trzecia np. poręczyciel) może przenieść na bank prawo własności rzeczy ruchomej lub papierów wartościowych do czasu spłaty przez dłużnika zabezpieczenia wraz z odsetkami i prowizją dla banku. Konieczność wyodrębnienia i oznaczenia rzeczy objętych zabezpieczeniem ciąży na dłużniku w przypadku przeniesienia własności rzeczy co do gatunku lub co do zbioru rzeczy.

Pamiętać należy, iż co do zasady w przypadku zaspokojenia się przez wierzyciela z rzeczy stanowiącej zabezpieczenie, której wartość przewyższała wartość wierzytelności (np. nieruchomość stanowiąca zabezpieczenie kredytu w wysokości 300.000 zł została sprzedana przez wierzyciela za 500.000 zł) na wierzycielu ciąży obowiązek zwrotu dłużnikowi różnicy pozostałej po zaspokojeniu swoich całkowitych roszczeń wobec dłużnika. W przeciwnym wypadku należałoby uznać, iż wierzyciel pozostaje bezpodstawnie wzbogacony.

Strony stosunku przewłaszczenia na zabezpieczenie mogą w znacznym zakresie modyfikować postanowienia umowne. Mogą w szczególności postanowić, co wierzyciel będzie musiał uczynić z nadwyżką pieniężną otrzymaną z tytułu zbycia rzeczy zabezpieczającej wierzytelność, mogą zdecydować kto będzie dysponentem rzeczy do czasu określonego terminu, mogą ustalić czy dłużnik albo wierzyciel mogą korzystać z rzeczy zabezpieczającej wierzytelność, mogą wprowadzić zakaz zbywania i obciążania rzeczy do określonego terminu, mogą zakazać przekazywania rzeczy do używania osobom trzecim, powinny ustalić podmiot otrzymujący korzyści oraz ponoszący ciężary z tytułu utrzymania rzeczy zabezpieczającej wierzytelność, mogą określić obowiązek udostępnienia rzeczy wierzycielowi na jego żądanie w celu stwierdzenia stanu rzeczy.

Wskazywana forma zabezpieczenia uznawana jest za korzystniejszą od zastawu i hipoteki, ponieważ wierzyciel bez nadmiernych formalności sądowo-egzekucyjnych może uzyskać zaspokojenie z rzeczy zabezpieczającej roszczenie wierzyciela. Omówiona forma zabezpieczenia stanowi zatem przyspieszoną realizację przez wierzyciela zaspokojenia z tytułu niespłaconego do określonego terminu zobowiązania dłużnika.

Foto dzięki uprzejmości sattva / freedigitalphotos.net

Zastrzeżenie prawa własności towaru do momentu zapłaty

Zastrzeżenie prawa własności towaru do momentu zapłaty ceny (art. 589 k.c.) to jeszcze jedno z możliwych zabezpieczeń stosowanych w relacjach pomiędzy przedsiębiorcami. Jest to uzgodnienie pomiędzy sprzedającym a kupującym występujące w przypadkach odroczenia płatności ceny lub rozłożenia zapłaty ceny na raty. Zastrzeżenie prawa własności towaru do momentu zapłaty ceny oznacza, że prawo własności pozostaje przy sprzedawcy aż do czasu zapłacenia całości ceny sprzedaży przez kupującego.

Przykładem zastosowania zastrzeżenia prawa własności towaru jest umieszczenie na fakturze sprzedaży następującego zastrzeżenia: ,,Towar do momentu pełnej zapłaty ceny sprzedaży pozostaje własnością sprzedawcy, zgodnie z art. 589 k.c.. Niezapłacenie ceny w uzgodnionym terminie będzie prowadziło do odebrania towaru przez sprzedawcę.”.

Zastrzeżenie prawa własności towaru do momentu zapłaty ceny jest skuteczne, gdy zostało stwierdzone pismem. Oznacza to, że faktura sprzedawcy zawierająca powyższe zastrzeżenie musi być podpisana przez osoby uprawnione do reprezentowania sprzedającego i kupującego. Niemniej jednak, podpisanie faktury przez sprzedawcę i kupującego będzie miało istotne znaczenie, gdyż będzie wywoływało określone skutki cywilnoprawne – akceptację przez kupującego zastrzeżenia prawa własności na rzecz sprzedawcy do momentu całkowitej zapłaty ceny sprzedaży. Jeśli więc kupujący jest w zwłoce w zapłacie ceny sprzedający na prawo do niezwłocznego odebrania kupującemu rzeczy, a przez jej odebranie dojdzie też do odstąpienia przez sprzedającego od umowy sprzedaży (czyli powstanie stan, jakby umowa sprzedaży nigdy nie została zawarta).

Jeżeli kupujący odbierający towar znajduje się w złej kondycji finansowej, sprzedawca powinien też podpisaną przez obie strony fakturę poświadczyć u notariusza, aby uzyskać na tym dokumencie datę pewną. Co sprzedawca uzyskuje mając fakturę z poświadczoną datą pewną?

Jeśli przeciwko kupującemu będzie prowadzone postępowanie egzekucyjne to sprzedawca może skutecznie wykazać komornikowi, iż prawo własności nie przeszło na kupującego a więc nie można z przekazanych kupującemu towarów prowadzić egzekucji komorniczej (art. 841 k.p.c.). Także w przypadku ogłoszenia wobec kupującego upadłości likwidacyjnej towary nie będą wchodzić w skład masy upadłościowej (art. 101 ust. 1 ustawy prawo upadłościowe i naprawcze).

Warto pamiętać, że to do sprzedawcy należeć będzie wybór, czy zachce odebrać towar czy też będzie chciał wyegzekwować niezapłaconą cenę sprzedaży. Powyższa możliwość wyboru przez sprzedawcę uprawnienia, które będzie realizował, znalazła potwierdzenie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2003 r., (IV CKN 468/01). Sąd Najwyższy orzekł, że sama tylko możliwość odebrania rzeczy przez sprzedawcę w razie zwłoki kupującego w zapłacie ceny nie eliminuje możliwości skorzystania przez sprzedawcę z innych przysługujących mu środków prawnych, m.in. możliwości wystąpienia na drogę sądową czy też wszczęcia egzekucji w celu zaspokojenia roszczenia o zapłatę ceny.

Foto dzięki uprzejmości jennythip / freedigitalphotos.net

Umowa poręczenia

Jak to w innym wpisie wskazałem (Jak zabezpieczyć się przed nieuczciwym kontrahentem), jednym z wielu stosowanych zabezpieczeń zobowiązań handlowych jest zawarcie umowy poręczenia. W umowie poręczenia występują: dłużnik, którego zobowiązanie jest zabezpieczane; poręczyciel, który własnym majątkiem zabezpiecza zobowiązanie dłużnika oraz wierzyciel, który korzysta z tego zabezpieczenia. Oświadczenie poręczyciela stanowiące, że poręczyciel będzie odpowiadał swoim majątkiem za zobowiązanie dłużnika, dla swej ważności, musi być zawarte na piśmie. Co ciekawe, umowa poręczenia może być zawarta pomiędzy wierzycielem a poręczycielem bez zgody dłużnika (zdarzały się też przypadki, że umowa poręczenia była zawierana nawet bez powiadomienia o tym fakcie dłużnika, np.: dotyczyło to zadłużenia szpitali).

Zasadniczym celem podpisania umowy poręczenia jest zabezpieczenie istniejącej lub przyszłej wierzytelności. Podmiot trzeci (tzw. poręczyciel) zobowiązuje się wobec wierzyciela, że w przypadku gdy dłużnik nie wykona swojego zobowiązania – poręczyciel tego wierzyciela zaspokoi (art. 876 § 1 k.c.). Zaspokojenie wierzyciela przez poręczyciela może przybrać formę zapłaty określonej kwoty pieniężnej lub też wykonania określonego w umowie poręczenia świadczenia. W praktyce spotykane są też inne sposoby zaspokojenia wierzyciela, takie jak złożenie przez poręczyciela określonej kwoty pieniężnej do depozytu sądowego lub nawet potrącenie wierzytelności jaką ma poręczyciel wobec wierzyciela dłużnika za którego poręczył z wierzytelnością wynikającą z umowy poręczenia.

Po wykonaniu umowy poręczenia przez poręczyciela i zaspokojeniu wierzyciela poręczyciel wstępuje z mocy przepisu zawartego w art. 518 § 1 pkt 1 k.c. w prawa zaspokojonego poręczyciela, a więc następuje subrogacja ustawowa, opisana przeze mnie w innym miejscu. Poręczyciel po spłaceniu wierzyciela, który miał zabezpieczoną wierzytelność w umowie poręczenia wstępuje w prawa wierzyciela, którego zaspokoił i staje się przez to wierzycielem dłużnika. w przypadku zaś, gdy dłużnik w terminie spłaca swojego wierzyciela wierzytelność wygaśnie a poręczyciel nie będzie miał żadnych dodatkowych praw wobec rzetelnego dłużnika. Warto wspomnieć, że poręczenie przedawnia się zgodnie z zasadami dotyczącymi stosunku prawnego, który zabezpiecza (np.: zgodnie z art. 554 k.c. roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy przedawniają się z upływem lat dwóch), ale jeśli poręczyciel spłaci wierzyciela za dłużnika to roszczenie poręczyciela wobec dłużnika przedawnia się już według zasad ogólnych (termin przedawnienia takiego roszczenia wynosi dziesięć lat).

Poręczenia można udzielić odpłatnie lub też nieodpłatnie. Jeżeli w umowie poręczenia nie ma zawartej regulacji o odpłatności poręczenia to przyjmuje się, że poręczyciel działa nieodpłatnie (tj. nie może żądać wynagrodzenia ani od wierzyciela ani też od dłużnika). Na koniec warto wiedzieć, że dla ważności dokonania poręczenia nie jest wymagane wyrażenie zgody przez współmałżonka poręczyciela.

Foto dzięki uprzejmości bplanet / freedigitalphotos.net

Pozwany tymczasowo aresztowany

Przedsiębiorca, prowadząc działalność gospodarczą może, w wyniku niekorzystnego zbiegu okoliczności zostać tymczasowo aresztowany lub też osadzony w zakładzie karnym. Może to być też przyczyną dlaczego powstałe przed tymczasowym aresztowaniem lub osadzeniem w zakładzie karnym tego przedsiębiorcy zobowiązania nie są wykonywane (np.: niepłacone faktury, itp.).

Dla wierzycieli takie przedsiębiorcy pojawia się więc pytanie czy chcąc złożyć pozew do sądu muszą pozywać tymczasowo aresztowanego (osadzonego w zakładzie karnym) na adres tych jednostek penitencjarnych czy też wciąż mogą skierować pozew na adres zamieszkania przedsiębiorcy.

Jak ustalamy miejsce zamieszkania osoby fizycznej?

Kodeks cywilny definiuje miejsce zamieszkania osoby fizycznej jako miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu (art. 25 k.c.). W komentarzach do tego artykułu wskazuje się, że ustalając miejsce zamieszkania osoby fizycznej muszą wystąpić łącznie dwa istotne elementy: fizyczne przebywanie w danej miejscowości (corpus) i zamiar, wola stałego pobytu w tym miejscu (animus).

W przypadku tymczasowo aresztowanego lub osadzonego w zakładzie karnym mamy do czynienia z następującą sytuacją: w zakładzie karnym (areszcie śledczym) osoba ta fizycznie przebywa, ale wbrew jej woli (spełniony element corpus, niespełniony element animus), natomiast w domu ta osoba chce przebywać, lecz fizycznie nie przebywa (niespełniony element corpus, spełniony element animus).

Gdzie jest więc miejsce zamieszkania osoby fizycznej takiej osoby fizycznej?

Miejscem zamieszkania osoby fizycznej pozbawionej wolności jest miejscowość, w której osoba ta ma zamiar mieszkać wtedy, gdy ustaną przeszkody w swobodnym wyborze miejsca zamieszkania. Taki pogląd został wyrażony w literaturze w odniesieniu do art. 25 k.c. i może znaleźć zastosowanie także do art. 7a p.d.g. (por. M. Pazdan, Kodeks cywilny. Komentarz, Tom 1, Warszawa 2002, s. 90). Podobne stanowisko zajął Naczelny Sąd Administracyjny w postanowieniu z 21 grudnia 2006r. sygn. akt II GW 5/06. W innym postanowieniu Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że: „Umieszczenie w zakładzie karnym czy areszcie śledczym nie jest jednoznaczne ze zmianą miejsca zamieszkania w rozumieniu art. 25 k.c. Niewątpliwie jednak taka zmiana miejsca pobytu obliguje stronę postępowania do poinformowania sądu o zmianie adresu do doręczeń, o ile domownicy strony nie zobowiązali się doręczania przesyłek osadzonemu bądź tymczasowo aresztowanemu.” (postanowienie NSA z dnia 6 lipca 2012, sygn. akt II OSK 1553/12).

Foto dzięki uprzejmości sakhorn38 / freedigitalphotos.net

Jakie są koszty egzekucyjne pobierane przez komornika sądowego?

Po otrzymaniu prawomocnego wyroku z pozwu o zapłatę wierzyciel powinien niezwłocznie otrzymać od dłużnika zasądzoną mu kwotę. Wierzyciel może, choć nie musi, wezwać dłużnika do dobrowolnego wykonania prawomocnego wyroku i jednocześnie przesłać do sądu wniosek o nadanie wyrokowi klauzuli wykonalności na wypadek, gdyby dłużnik dobrowolnie nie wykonał ciążącego na nim wyroku. Dłużnik nieregulujący kwoty zasądzonej w prawomocnym wyroku musi liczyć się z tym, że wierzyciel przekaże sprawę do egzekucji komorniczej.

Jakie więc koszty egzekucyjne pobierze komornik? Pokażę to na przykładzie jednej z prowadzonych przeze mnie spraw.

Dłużnik miał do zapłaty kwotę 8.500 zł. Wierzyciel po wezwaniu dłużnika do dobrowolnej zapłaty, w związku z faktem, iż dłużnik nie przelał dobrowolnie wymaganej kwoty przekazał sprawę do sądu cywilnego. Musiał zapłacić opłatę sądową w wysokości 5% wartości przedmiotu sporu (kwota 425 zł). Ponieważ wierzyciel skorzystał z profesjonalnego pełnomocnika (adwokat, radca prawny), to musiał też ponieść koszt opłaty skarbowej od pełnomocnictwa (17 zł). Sąd pierwszej instancji wydał wyrok zaoczny, w którym zasądził na rzecz wierzyciela kwotę roszczenia głównego – 8.500 zł oraz koszty procesu – 1.659 zł (w tym koszty zastępstwa procesowego w wysokości 1.200 zł). Dłużnik nie złożył sprzeciwu od wyroku zaocznego, wyrok więc się uprawomocnił.

Wierzyciel ponownie wezwał dłużnika do dobrowolnego wykonania wyroku zaocznego, czyli zapłaty kwoty 10.159 zł i jednocześnie złożył wniosek o nadanie wyrokowi zaocznemu klauzuli wykonalności (koszty postępowania klauzulowego – 66 zł).

Dłużnik nie wykonał prawomocnego wyroku. Wierzyciel skierował sprawę do postępowania egzekucyjnego. Komornik sądowy zażyczył sobie zapłaty zaliczki na poczet czynności komorniczych w wysokości 203,19 zł, a po otrzymaniu zaliczki przystąpił do czynności egzekucyjnych. Po przeprowadzeniu skutecznej egzekucji komornik ustalił koszty zastępstwa adwokata (radcy prawnego) w wysokości 600 zł oraz przelał na konto wierzyciela kwotę: należności głównej – 8.500 zł, kosztów procesu i postępowania klauzulowego – 1.725 zł, uiszczoną przez wierzyciela zaliczkę na czynności komornicze i koszty zastępstwa adwokata (radcy prawnego) – 666 zł oraz odsetki ustawowe w kwocie 285,04 zł. W sumie 11.313,23 zł.

Komornik dodatkowo pobrał z majątku dłużnika kwotę 2.645,03 zł jako koszty postępowania egzekucyjnego, czyli koszty przejazdu poza miejscowość, która jest siedzibą komornika (art. 39 ust. 2 pkt 3 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji), koszty doręczenia środków pieniężnych (art. 39 ust. 2 pkt 6 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji), koszty zapytań (art. 39 ust. 2 pkt 7 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji), doręczenie korespondencji (art. 39 ust. 2 pkt 8 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji), zlecenie poszukiwania majątku dłużnika (art. 53a ust. 2 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji) i opłatę stosunkową (art. 49 ust. 1 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji).

Na otrzymanie 8.500 zł wierzyciel musiał tymczasowo wyłożyć 1.928,19 zł, czyli 23% wartości długu. Ta kwota została mu zwrócona z majątku dłużnika po zakończeniu postępowania egzekucyjnego.

Natomiast dłużnik, zamiast dobrowolnie zapłacić 8.500 zł, w sumie musiał uiścić 13.958,26 zł, czyli kwotę o 65 % wyższą niż pierwotnie… Opłacało się?

Foto dzięki uprzejmości Prakairoj / freedigitalphotos.net

Początek dowodu na piśmie

Dla klienta pojawiającego się w kancelarii adwokackiej ze zleceniem poprowadzenia sprawy o zapłatę najtrudniejszym zadaniem jest zebranie i przekazanie prawnikowi kompletu dokumentów. Jakie dokumenty są ważne dla adwokata, aby skutecznie poprowadził sprawę sądową? Na spotkanie należy przynieść wszelkie dotyczące sprawy dowody (nie należy samodzielnie ich segregować i przedstawiać tylko tych, które nam się wydają najważniejsze). Co więcej, aby zbyt często nie korzystać z rozwiązywania sporów w sądzie warto wszelkie ustalenia z kontrahentem lub wspólnikiem spisywać, gdyż część umów oraz uchwał wymaga zachowania formy pisemnej (np.: umowa pożyczki, umowa najmu, uchwała zgromadzenia wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością). Jeśli przepisy wymuszają formę pisemną dla danego stosunku prawnego to zawarcia umowy nie można dowodzić za pomocą dowodu ze świadków ani dowodu z przesłuchania stron. Musi być spisana umowa lub uchwała.

Ale może i tak się zdarzyć, że część dokumentów zaginęła (została zgubiona, skradziona, w wyniku zdarzenia losowego zniszczona, itp.). Czy w takim przypadku powód nie może skutecznie udowodnić w sądzie swoich racji, bo nie posiada spisanej umowy?

W takiej sprawie pomocne będzie zastosowanie przepisu zwartego w art. 74 § 2 k.c.. („Jednakże mimo niezachowania formy pisemnej przewidzianej dla celów dowodowych, dowód ze świadków lub dowód z przesłuchania stron jest dopuszczalny, jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę, jeżeli żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą albo jeżeli fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma.”).

Zatrzymajmy się przy trzecim przypadku umożliwiającym przeprowadzenie dowodu, gdy dana czynność prawna została uprawdopodobniona za pomocą pisma. Jest to sytuacja, gdy dokonanie czynności prawnej, mimo zagubienia spisanej umowy, można uprawdopodobnić poprzez wskazanie innych zapisków pomiędzy stronami, które to notatki doprowadzą nas do konkluzji, że istnieje początek dowodu na piśmie.

Początek dowodu na piśmie to każdy dokument, w którego treści wyraźnie wskazano, że strony zawarły pomiędzy sobą umowę. Taki dokument może też pochodzić od osoby, która nie jest stroną czynności prawnej (czyli od osoby trzeciej).

Jak wskazano w wyroku Sądu Najwyższego z 29 września 2004 roku (sygn. akt. II CK 527/03): „może to być dokument prywatny albo urzędowy, wystarczy list, dowód wpłaty, wycinek prasowy, wydruk komputerowy, telefaksowy, telegram itp. W tym kontekście nie może budzić wątpliwości, że zarówno zaświadczenie z banku jako dokument urzędowy, a także prywatne notatki powódki udostępnione sądowi, których autentyczności niekwestionowano, mogą stanowić tzw. początek dowodu na piśmie”.

Na marginesie wskażę, że pomiędzy przedsiębiorcami nie jest konieczne dokumentowanie czynności w postaci pisemnej. Przedsiębiorca może wszystkimi dostępnymi mu środkami dowodowymi starać się udowodnić swoje racje (art. 74 § 3 k.c.) i nie jest zasadniczo ograniczony zasadą zachowania formy pisemnej dla celów dowodowych.

Foto dzięki uprzejmości iosphere / freedigitalphotos.net